Rechtbank veroordeelt ordetroepen voor bloedbad Majdan

Pas op: links in dit artikel leiden naar beelden van dodelijk geweld.

Een Oekraïense rechtbank zou hebben vastgesteld dat het bloedbad op het Majdan Nezalezjnosti (Onafhankelijkheidsplein, of kortweg: Majdan) in Kiev in 2014 een valse vlag-operatie was. De rechtbank zou hebben geoordeeld dat extreemrechtse activisten een slachting aanrichtten, waarna de dood van zo’n honderd demonstranten in de schoenen van de pro-Russische president Janoekovitsj werd geschoven. Dit wordt beweerd op Facebook (o.a. hier, hier en hier) met verwijzing naar het werk van politicoloog Ivan Katchanovski van de Universiteit van Ottawa. Legt hij het vonnis echter wel eerlijk uit?

Beoordeling

Nee, Katchanovski heeft de strekking van het vonnis verdraaid. De rechtbank oordeelde juist dat agenten van de speciale eenheid Berkut het grootste deel van de moorden op hun geweten hebben. Een aantal moorden op demonstranten blijft onopgehelderd. Over die moorden bevestigt het vonnis niets, en evenmin bevestigt het dat het bloedbad een operatie onder valse vlag was.

Feiten

De inhoud van de meeste Facebookposts over de uitspraak van de Oekraïense rechtbank is rechtstreeks gekopieeerd uit dit artikel van de nepnieuwssite Ninefornews. Deutsche Presse-Agentur (dpa) heeft al vaak beweringen ontkracht die vanaf deze website hun weg naar sociale media vonden, zoals hier en hier.

Het artikel gaat over beweringen van politicoloog Ivan Katchanovski van de Universiteit van Ottawa. Die schreef onlangs zelf een artikel voor de website Canadian Dimension. Daarin bespreekt hij het vonnis dat op 18 oktober 2023 werd geveld door de Svjatosjin Districtsrechtbank in Kiev, in een langlopende rechtszaak tegen vijf ordehandhavers die betrokken waren bij het bloedbad op het Majdan in 2014.

Volgens Katchanovski zou het vonnis eenerzijds bevestigen dat "veel Majdan-activisten niet zijn neergeschoten door leden van de speciale Oekraïense politiemacht Berkut of ander ordehandhavingspersoneel, maar door sluipschutters in het door extreemrechts gecontroleerde Hotel Ukraina en andere door Majdan[-demonstranten] gecontroleerde locaties." Anderzijds zou het specifiek stellen dat "dit hotel werd gecontroleerd door Majdan-activisten en dat een gewapende, extreemrechtse Majdan-groep in het hotel was en van daaruit vuurde."

Die twee uitspraken zijn wellicht feitelijk niet onjuist, maar zeer subjectief en, zeker in samenhang, zeer misleidend. Katchanovski kiest zijn woorden zorgvuldig en zegt niet letterlijk dat het vonnis bevestigt dat Majdan-activisten andere Majdan-activisten doodschoten. Hij betoogt vervolgens wel dat dat gebeurd zou zijn, en met die theorie zijn ook sociale mediagebruikers aan de haal gegaan.

Daarentegen oordeelde de rechtbank juist dat ordehandhavers verantwoordelijk waren voor het overgrote deel van de dodelijke slachtoffers. Het vonnis bevestigt niet dat activisten andere activisten doodschoten, of dat "Majdan" een operatie onder valse vlag was.

Terug naar Majdan 2014

Wat gebeurde er op het Onafhankelijkheidsplein? Op 21 november 2013 besloot de toenmalige Oekraiense president Viktor Janoekovitsj op het laatste moment om zijn handtekening niet te zetten onder een associatieverdrag, dat handel en andere samenwerking tussen Oekraïne en de Europese Unie verder zou verdiepen. In plaats daarvan sloot hij op 17 december van dat jaar een verdrag met Rusland.

Veel Oekraïners waren het niet eens met wat zij zagen als een U-bocht van de president, die nauwere banden met de EU opgaf voor nauwere banden met Rusland. Meteen al op 21 november verzamelden zich grote mensenmassa’s op het Majdan. De weken daarna zwol het protest verder aan. Daarbij kwam het soms tot gewelddadigheden tussen demonstranten en veiligheidstroepen, waarbij enkele demonstranten om het leven kwamen.

Op 18 februari 2014 escaleerde de situatie bij een poging van ordetroepen om het plein te heroveren, waarna demonstranten in de tegenaanval gingen. In de drie daaropvolgende dagen vielen bij gewelddadige confrontaties tussen demonstranten en ordetroepen tientallen doden en honderden gewonden – voornamelijk demonstranten, maar ook enkele agenten. Janoekovitsj vluchtte naar Rusland en werd door het Oekraïense parlement afgezet.

Al snel ontstonden speculaties over wat er nu precies was gebeurd. Vele ooggetuigen hadden ordetroepen demonstranten zien doodschieten. Uit reconstructies blijkt ook dat dit is gebeurd. Toch was, en is, niet van alle slachtoffers duidelijk hoe zij precies aan hun einde zijn gekomen. Deze onduidelijkheid leidde al snel tot allerlei complottheorieën.

De onbewezen theorie van een operatie onder valse vlag – waarbij demonstranten door demonstranten zouden zijn vermoord, om de schuld in de schoenen van Janoekovitsj te schuiven – wordt nog altijd verkondigd door Russische staatsmedia en overheidsinstanties. Zij citeren daarbij soms het werk van Katchanovski. Hij probeert al jaren om deze theorie aannemelijk te maken.

De uitspraak van de Svjatosjin Districtsrechtbank

Op 18 oktober 2023 doet de Svjatosjin Districtsrechtbank in Kiev uitspraak in een langlopende zaak tegen vijf agenten van de speciale Oekraiense politiemacht Berkut, die betrokken waren bij het geweld op de bloederigste dag tijdens de Majdanprotesten, 20 februari 2014.

In een vonnis van bijna een miljoen woorden, waarin een eindeloze hoeveelheid bewijsmateriaal wordt besproken, worden drie van de vijf bij verstek veroordeeld voor massamoord op ongewapende burgers. De drie zijn zelf niet bij de rechtszaak aanwezig, omdat zij in 2019 in een gevangenenruil aan Rusland waren overhandigd.

Voormalig adjunct-commandant Janisjevsky krijgt levenslange gevangenisstraf opgelegd; voormalig agenten Abroskin en Zintsjenko krijgen vijftien jaar. Van de overige twee agenten die terechtstaan, wordt voormalig agent Marintsjenko veroordeeld voor machtsmisbruik. Voormalig agent Tamtura wordt vrijgesproken van alle aanklachten.

Op de bewuste 20 februari 2014 vielen op en rondom het Majdan 48 doden. De rechtbank acht bewezen dat de drie veroordeelde agenten direct betrokken waren bij het ombrengen van 31 van hen. Adjunct-commandant Janisjevsky was daarbij direct verantwoordelijk voor het ombrengen van nog eens vier anderen. Bij de dood van de overige dertien slachtoffers acht de rechtbank de betrokkenheid van deze agenten niet bewezen.

Dat betekent echter niet dat de rechtbank het bewezen acht, dat die dertien slachtoffers dus wel vermoord moeten zijn door andere activisten, ook al beweert Katchanovski bij hoog en laag dat dit wel het geval is.

Katchanovski’s selectieve lezing

Katschanovski’s artikel voor Canadian Dimension is erop gericht om het vonnis van de rechtbank op zo een manier uit te leggen, waarop het Katchanovski’s eigen valse-vlag-theorie bevestigt. Hij selecteert daarbij zorgvuldig passages uit het vonnis die in samenhang zijn gelijk lijken te bewijzen, maar draait de werkelijke strekking van het vonnis daarmee 180 graden om.

Drie van de vijf Berkut-agenten die terechtstonden, hebben volgens het vonnis 35 van de 48 doden op hun geweten. Katchanovski maakt daarvan dat "veel Majdan-activisten niet zijn neergeschoten door leden van de politiemacht Berkut."

Hotel Ukraina

Volgens Katchanovski zou het vonnis bevestigen dat "veel Majdan-activisten" zijn doodgeschoten "door sluipschutters in het door extreemrechts gecontroleerde Hotel Ukraina" en dat "dit hotel werd gecontroleerd door Majdan-activisten en dat een gewapende, extreemrechtse Majdan-groep in het hotel was en van daaruit vuurde."

Het vonnis bevestigt inderdaad dat Majdan-activisten op een zeker moment het hotel aan het Majdan onder controle kregen. Ook bevestigt het vonnis dat er activisten met geweren in het hotel waren. Het klopt ook dat het vonnis bevestigt dat er vanuit het hotel is geschoten. Het vonnis bevestigt echter niet dat het activisten waren die op andere activisten hebben geschoten.

Opvallend is dat Katchanovski het vonnis van de rechtbank als bewijs aanvoert, wanneer hij het kan gebruiken om zijn eigen theorieën te ondersteunen, terwijl hij op andere momenten de geloofwaardigheid van het vonnis in twijfel trekt. Wanneer hij tegen het einde van zijn artikel toch nog benoemd dat de rechtbank Berkut-agenten heeft veroordeeld, dan is dat volgens Katchanovski gebeurd op basis van gefabriceerd bewijsmateriaal.

Verdraaide inhoud

Katchanovski stelt ook dat het vonnis wordt verzwegen door de media. Dat is niet waar. Er is uitgebreid over bericht door internationale media, bijvoorbeeld Reuters, RFE/RL en Deutsche Welle. Als het vonnis niet voor meer opschudding heeft gezorgd, is het omdat de inhoud niet zo schokkend is. Het was al lang bekend dat ordetroepen van de Berkut activisten hadden doodgeschoten.

Deutsche Presse-Agentur (dpa) correspondeerde via e-mail met Katchanovski. Hij blijft volhouden dat het vonnis "de facto" bevestigt dat "de Majdan-slachting een valse-vlag-slachting" was. Hij voert daarbij aan dat de rechtbank geen onderzoek heeft gedaan naar "Majdan-sluipschutters" die volgens hem vanuit Hotel Ukraina activisten zouden hebben doodgeschoten.

"Het vonnis kon om legalistische en politieke redenen de moordenaars in Hotel Ukraina en andere door Majdan gecontroleerde locaties niet identificeren en veroordelen," aldus Katchanovski. Het vonnis zou dus zaken bevestigen door ze niet te bespreken.

Onopgehelderde moorden

Heeft Katchanovski, ondanks zijn misleidende uitleg van het vonnis, misschien toch een punt? Kort na afloop van de bloederige gebeurtenissen op Majdan, nam het Oekraïense parlement een wet aan die het nagenoeg onmogelijk maakt om Majdan-activisten te vervolgen voor eventuele misdaden die zij hebben begaan tijdens het bloedbad. Daar maakt ook de VN zich zorgen over.

Ook al is het duidelijk dat het merendeel van de mensen door agenten van de Berkut is vermoord, is het ook waar dat dertien moorden onopgehelderd blijven. Uit onder andere dit verslag van de BBC blijkt dat er, vanuit door Majdan-activisten gecontroleerde locaties, mogelijk niet alleen op ordehandhavers maar ook op activisten is geschoten.

Het punt blijft echter, dat zelfs wanneer er mensen zouden zijn omgekomen door schoten vanuit die locaties, het niet duidelijk is wie de schutters waren. Zoals de BBC-verslaggever concludeert over de situatie in Hotel Ukraina: "het was een chaos, niemand controleerde de toegang, iedereen had binnen kunnen komen." Het vonnis van de Svjatosjin Districtsrechtbank bevestigt in ieder geval niet dat het activisten waren, die andere activisten doodschoten.

(Stand van zaken: 12.04.2024)

Opmerking: In de 21e alinea, laatste zin, is later het woord "hebben" toegevoegd.