Ongefundeerd werk over slavenhandel nog steeds geloofd

Sociale mediagebruikers doen een straffe bewering: de Joden zouden negentig procent van de slavenhandel in handen hebben gehad. De uitspraak wordt gedeeld samen met een video, waarin afbeeldingen uit verschillende periodes van het slavernijverleden worden getoond. Een voice-over in de video vertelt dat dit Joodse aandeel in de slavenhandel een geheim is. Maar, is het dat wel? En had de Joodse gemeenschap zo'n exorbitant aandeel in de algemene slavenhandel?

Beoordeling

Er is geen enkel bewijs dat de Joodse bevolking negentig procent van de slavenhandel in handen zou hebben gehad. De bewering is afkomstig uit een pseudowetenschappelijk boek van een controversiële nationalistische Afro-Amerikaanse organisatie. Toonaangevende historici hebben het boek, en alle bijbehorende antisemitische claims, expliciet verworpen.

Feiten

De bewering kent haar oorsprong in het boek 'The Secret Relationship Between Blacks and Jews'. Dat werd in 1991 uitgegeven door de Nation of Islam (NOI). Dat is een Afro-Amerikaanse organisatie, opgericht in de jaren dertig. Ze staat erom bekend het gedachtegoed van de traditionele islam te combineren met zwart nationalisme in de VS. De exacte auteur van het werk is onbekend.

Een online toegankelijke versie van het boek is niet te vinden. Wel blijkt uit vele artikelen dat historici de inhoud van het boek verwerpen. Ze zien het als pseudowetenschappelijk en dus niet serieus te nemen werk. Het staat bomvol voetnoten, die niet voor transparantie zorgen, maar juist voor verwarring.

Het Amerikaanse tijdschrift The Atlantic schreef in 1995 dan ook dat het boek een vorm van cherrypicking is: het onderzoek begint niet met een vraag, maar met het antwoord dat Joden een enorme rol speelden in het slavernijverleden. Vervolgens worden allerlei bronnen aangehaald om enkel dit standpunt te bewijzen. Dat is geen wetenschappelijke weergave van de historische realiteit.

Door historici verworpen

In 1995 kwam de the American Historians Association (AHA) met een statement over de claim dat Joden een exceptioneel grote bijdrage aan de slavenhandel hadden. De AHA is de oudste en tevens grootste beroepsvereniging van historici, en daarmee toonaangevend binnen de historisch wetenschappelijke wereld.

De historici uit het verband bekeken de aangehaalde bronnen uit het boek en kwamen tot de conclusie dat deze op geen enkele manier een buitenproportionele bijdrage van de Joodse gemeenschap aan de slavenhandel aantonen. Historische bronnen worden dusdanig fout geinterpreteerd om de claim te bevestigen, schrijft de AHA, "dat we ze alleen maar zien als onderdeel van een lange antisemitische traditie waarin Joden worden neergezet als negatieve centrale actoren in de menselijke geschiedenis".

Velen etniciteiten hadden een aandeel

De trans-Atlantische slavenhandel was een intercontinentale onderneming van bijna vier eeuw. Etnisch gezien waren er Arabieren, Berbers, tal van Afrikaanse etnische groepen, Italianen, Portugezen, Spanjaarden, Nederlanders, Joden, Duitsers, Zweden, Fransen, Engelsen, Denen, blanke Amerikanen, inheemse Amerikanen en ook duizenden mensen uit de Nieuwe Wereld van Afrikaanse afkomst die zelf slavenhouders of planters werden bij betrokken.

In veel van deze landen hadden Joden geen rechten, en werden ze in het Europa van toen sterk gediscrimineerd. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was een van de weinige landen die de Joodse gemeenschap tolereerde en waar Joden aandelen mochten hebben in ondernemingen - dus ook ondernemingen die totslaafgemaakten verhandelden. Alleen in het aandeel van de Nederlandse slavenhandel speelde de Joodse gemeenschap hierdoor een relatief grote rol.

In de ruim twee eeuwen waarin de Republiek der Nederlanden actief was in de internationale slavenhandel, verscheepte en verkocht zij naar schatting 600.000 totslaafgemaakten. Dat is 5 procent van de algehele slavenhandel.

Antisemitisme en the Nation of Islam

The Nation of Islam is een controversiële organisatie in de VS. Het wordt sinds het einde van de jaren zeventig geleid door Louis Farrakhan. Onder zijn verantwoording kwam het boek met de ongefundeerde uitspraken dus uit.

Farrakhan is een omstreden figuur en werd meermaals bekritiseerd voor antisemitische en extreme uitspraken. Zo noemde hij op nationale televisie Hitler "a very great man" en beschuldigde hij de Amerikaanse regering ervan zwarte mensen te willen uitroeien met AIDS en drugs. De Joodse bevolking maakte hij in meerdere speeches voor "satanistisch" uit.

In de video, die op sociale media bij de claim gedeeld wordt, is de stem van Farrakhan te horen, en deze uitspraak die hij in 2010 in een interview deed.

Het bronnenmateriaal dat in de video getoond wordt, geeft overigens ook geen enkele aanwijzing dat de claim zou kunnen kloppen: er worden onder andere 'reclames' en contracten voor de verkoop van totslaafgemaakten getoond, waar (ver)kopers een joods klinkende naam hebben. Geen bewijs dat het Joodse aandeel in deze handel exorbitant groot was. Maar het moge inmiddels ook duidelijk zijn, dat dat niet het geval was.

(Stand van zaken: 23.04.2023)