Afbreken dammen en stuwen maakt ruimte voor de rivier

"Recordaantal dammen afgebroken en nu overstromingen": voor sommige sociale mediagebruikers is de samenhang overduidelijk. Het afbreken van honderden dammen in Europa zou dé oorzaak van het hoge water van rond de jaarwisseling zijn. "Daar is de overheid dus aansprakelijk voor", is de conclusie op het net. Valt hier de overheid wat te verwijten?

Beoordeling

De samenhang tussen het hoge water en het afbreken van de dammen is ongegrond. In Nederland zijn enkele kleine stuwen afgebroken, in het kader van grotere projecten om meer ruimte te geven aan de rivier. De stuwen hadden geen functie meer, en waren van geen belang voor de waterveiligheid.

Feiten

Om allereerst een misverstand over dammen en stuwen de wereld uit helpen: op sociale media lijken mensen er direct van uit te gaan dat deze Nederland altijd tegen hoog water beschermen. Dat klopt tot op zekere hoogte, maar is niet het hele verhaal.

Ontginnen landbouwgrond door kanalisatie

In de twintigste eeuw zijn in Nederland namelijk veel beken en rivieren gekanaliseerd om de waterafvoer te versnellen. Meanderende rivieren werden afgegraven en rechtgetrokken. Kleine stuwen en dammen werden in deze beken of rivieren aangelegd om het waterpeil te beheersen. Allemaal om water sneller af te voeren. Hierdoor bleef de omliggende grond minder nat, waardoor deze voor de landbouw gebruikt kon worden.

Dat was goed voor de boeren langs de rivier of beek, maar het water dat door de beken en rivieren stroomde, werd er niet minder door. Het werd enkel sneller afgevoerd naar de benedenloop van de rivier, en kan dan juist daar tot overstromingsproblemen leiden.

Stuwen en dammen werden ook aangelegd om fabrieken van energie te voorzien. Deze waterwerken zijn al lang niet meer in functie en worden daarom niet goed onderhouden. De kans op een plotselinge doorbraak neemt daardoor dan ook toe.

Ruimte voor de rivier

Het "recordaantal dammen" dat afgebroken is in Europa en Nederland in 2022 is allemaal van dit soort waterwerken: ooit hadden ze een functie zoals land droogleggen of een fabriek van energie voorzien, maar tegenwoordig zijn ze nutteloos.

Een organisatie die zich bezighoudt met het verwijderen van deze nutteloze dammen en stuwen is Dam Removal Europe. "Wanneer een stuw of dam wordt afgebroken is dat meestal deel van een groter project om ruimte voor de rivier te maken", vertelt Herman Wanningen, initiatiefnemer van de organisatie, aan Deutsche Presse-Agentur (dpa) via de telefoon.

"Soms wordt land aangekocht om een beek meer overstromingsruimte te geven en uiterwaarden worden weer aangelegd en begroeid. Dit zorgt er voor dat een rivier weer kan meanderen, waardoor water minder snel afgevoerd wordt, en ze ruimte krijgt om te overstromen." Water wordt zo gelijkmatiger over de beek of rivier verdeelt, en stroomt niet met hoge snelheid de benedenloop in.

"De dammen en stuwen die in Nederland verwijderd worden, zijn overigens 1 à 2 meter hoog, soms ook maar een halve meter", voegt Wanningen toe. Die hebben geen grote invloed op de waterstand: bij hoogwater stroomt het water daar gewoon overheen.

Project in Waterschap de Dommel

Op Facebook wordt waterschap de Dommel expliciet genoemd. Daar zouden dammen verwijderd zijn, wat tot overstromingen geleid zou hebben. Het project 'beekherstel Reusel-De Mierden' is juist een goed voorbeeld waar ruimte voor de rivier werd gemaakt.

Er zijn daar inderdaad enkele stuwen weggehaald om de Reusel weer de natuurlijke vrije loop te geven, laat een woordvoerder van het specifieke project dpa via mail weten. Daarnaast is het profiel van de beek aangepast, en ruimte voor water in de omgeving gecreëerd. De website geeft goed inzicht in hoe omvangrijk een project om ruimte aan de rivier te geven juist is.

Het verwijderen van dammen en stuwen gaat in Nederland overigens altijd in samenspraak met de waterschappen. "Die zijn hier verantwoordelijk voor en zullen dit altijd zelf doen of de vergunningen hiervoor verlenen", schrijft Rijkswaterstaat dpa in een mail.

Het hoge water

Het hoge water van de laatste weken werd veroorzaakt door smeltwater, aangevuld met veel regenwater. Er is dus geen sprake van dat de overstromingen van rond de jaarwisselingen samenhangen met de waterwerkprojecten. Integendeel: die zorgen er juist voor dat rivieren meer ruimte krijgen, en Nederland zo lang als het gaat droge voeten zal houden.

(Stand van zaken: 22.01.2024)