Lidstaten gaan over aanpassing van de EU-Verdragen

Een meerderheid van het Europees Parlement zou vóór het doorvoeren van grote wijzigingen in "het Verdrag van de Europese Unie" hebben gestemd. De lidstaten zouden het vetorecht op 65 beleidsterreinen zijn afgenomen. "De dagen van nationale soevereiniteit zijn officieel voorbij. Dit is een machtsgreep van de EU," zo papegaaien talloze Facebookgebruikers (hier, hier en hier) elkaar na. Maar loopt het nu meteen zo’n vaart?

Beoordeling

Nee, zo ver is het nog (lang) niet. Of het zo ver gaat komen, hangt bovendien van de lidstaten zelf af. Het Europees Parlement (EP) kan dergelijke hervormingen niet in zijn eentje doorvoeren.

Feiten

Op 22 november 2023 heeft het Europees Parlement een verslag goedgekeurd, dat voorstellen bevat over de wijziging van de EU-Verdragen. Het gaat om het eindverslag van de Conferentie over de toekomst van Europa. Dat was een reeks debatten onder 800 willekeurig geselecteerde EU-burgers over het functioneren van de EU, gehouden in 2021 en 2022. Het leverde 49 voorstellen en 326 voorgestelde maatregelen op om het functioneren van de EU te verbeteren.

Het verslag van de conferentie werd in het Europees Parlement goedgekeurd met 305 stemmen vóór en 276 stemmen tegen, bij 29 onthoudingen.

Bij de stemmingen op verschillende beleidsterreinen is momenteel eenparigheid van stemmen vereist. Het voorstel pleit onder andere voor het afschaffen van de vereiste eenparigheid van stemmen in de Raad van de EU op de meeste beleidsterreinen. Door die vereiste van unanimiteit bij het stemmen, hebben alle 27 lidstaten de facto een vetomogelijkheid bij veel belangrijke beslissingen. Dit belemmert met name een daadkrachtig gezamenlijk buitenlandbeleid, zo stelt onder andere de denktank Carnegie Europe.

"Vaak reageren we te zwak en te laat, omdat we verlamd zijn door de eis van unanimiteit in onze besluitvorming," zei Guy Verhofstadt, co-auteur van het verslag, tijdens het debat in het Europees Parlement over het aanpassen van de Verdragen. "Veto's en chantage zijn in de Europese Unie gemeengoed geworden," aldus de Belgische liberaal.

Ter vervanging van het unanimiteitsvereiste stellen de Europarlementariërs voor dat de meeste besluiten voortaan genomen kunnen worden bij gekwalificeerde meerderheid (waarbij ten minste 55 procent van de lidstaten, die gezamenlijk ten minste 65 procent van de EU-bevolking vertegenwoordigen, vóór stemt) en via de gewone wetgevingsprocedure.

Naast andere voorstellen, roept het verslag ook op tot het versterken van de rol van het Europees Parlement, door het volwaardig initiatiefrecht op wetgevingsgebied te geven. Ook stellen de Europarlementariërs voor om de EU-samenwerking op tal van belangrijke terreinen uit te breiden.

Een complexe procedure

Deze voorstellen zijn echter nog niet zomaar doorgevoerd. Het uitvoeren van de meer ingrijpende voorstellen vereist namelijk een aanpassing van de EU-Verdragen. Het Europarlement kan de Verdragen niet zonder toestemming van de lidstaten aanpassen.

De meerderheid van het EP roept nu op om de Verdragen aan te passen en verzoekt de Raad van de EU om de voorstellen onmiddellijk en zonder beraadslaging naar de Europese Raad (de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten) te sturen. Naar verwachting zal de huidige voorzitter van de Raad, Spanje, dat in december doen.

Als de Europese Raad besluit dat de voorstellen verder besproken kunnen worden, dan wordt een Conventie bijeengeroepen. Die bestaat uit vertegenwoordigers van de nationale regeringen en parlementen, vertegenwoordigers van het Europees Parlement en de Europese Commissie. De Conventie moet de voorgestelde wijzigingen beoordelen en bij consensus een aanbeveling geven aan de daaropvolgende Conferentie van vertegenwoordigers van de regeringen van de lidstaten.

Nadat de Conferentie overeenstemming heeft bereikt over de verdragswijzigingen, moeten die door alle lidstaten worden goedgekeurd voordat ze in werking kunnen treden. Goedkeuring door de lidstaten moet gebeuren in overeenstemming met de nationale grondwetten. In sommige lidstaten moet daarvoor een referendum plaatsvinden. Zo blokkeerden de burgers van Frankrijk en Nederland met referenda in 2005 de invoering van een Europese grondwet.

Kortom, er moeten heel wat hordes worden genomen voordat de EU-Verdragen kunnen worden aangepast. Daarbij bepalen uiteindelijk de lidstaten zelf of ze bevoegdheden willen overdragen aan de EU.

Sterke weerstand

Of de procedure inderdaad op gang gaat komen, moet nog blijken. In het EP werd ternauwernood een meerderheid gehaald voor de voorstellen, maar er was ook felle tegenstand. Als de Europese Raad zich in december inderdaad over de voorstellen gaat buigen, hebben de lidstaten dan al de kans om de Conventie niet bijeen te roepen en de aanpassingen van de EU-Verdragen in de ijskast te zetten.

In Polen is zowel de regerende rechts-conservatieve PiS-partij als de mogelijk toekomstige regeringspartij van voormalig voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk tegen de aanpassing van de EU-Verdragen. De premiers van Tsjechië en Slowakije zeggen niets te zien in het beperken van het vetorecht.

(Stand van zaken: 29.11.2023)