Geruchten over margarine zijn ongefundeerd en fout

Een oud fabeltje, dat online weer de ronde doet, ziet margarine als absolute boosdoener. Het zou eigenlijk gemaakt zijn om kalkoenen vet te mesten. Toen de dieren ervan stierven, zouden investeerders hebben besloten het voor menselijke consumptie op de markt te brengen. Een hele lijst met slechte eigenschappen van het product volgt in de Facebookposts, met het "meest beangstigende feit": margarine zou maar één molecuul van plastic verschillen. "Zou jij je tupperware bakje smelten om op je boterham te smeren?", schrijft deze gebruiker. Doen we er goed aan voor eens en altijd weer op boter over te stappen?

Beoordeling

Nee, margarine werd niet gemaakt om kalkoenen mee vet te mesten. Het werd op verzoek van de Franse keizer Napoleon III ontwikkeld om een goedkoper alternatief voor boter te bieden. Plastic en margarine bestaan uit bijna dezelfde atoomsoorten, maar dat betekent niet dat de producten op zich te vergelijken zijn. Eén extra atoom of de specifieke moleculaire verbinding van de atomen kunnen een wereld van verschil maken in de scheikunde.

Feiten

Waar de mythe over margarine als vetmaker voor kalkoenen vandaan komt, is moeilijk te zeggen. Op het Nederlandse internet gaat de bewering in ieder geval al een tijdje mee (zie hier en hier), hoewel er niets van klopt.

In het midden van de negentiende eeuw schreef de Franse keizer Napoleon III een wedstrijd uit: hij wilde een goedkoper alternatief voor boter om aan de stijgende vraag naar een calorierijk broodbeleg te kunnen voldoen. Boter en reuzel waren voor gewone mensen, en ook voor het Franse leger, te duur geworden.

De Franse chemicus Hippolyte Mège-Mouriès ontwikkelde de eerste margarine in 1869 en vroeg hier in verschillende landen, zoals de VS, patent op aan. Deze eerste margarinesoort bestond nog uit dierlijke producten: talg en magere melk werden gemixt en op een bepaalde manier verhit, waardoor het een vaste, maar ook smeerbare vorm kreeg. Tegenwoordig wordt margarine van plantaardige oliën gemaakt, zoals zonnebloem- en lijnzaadolie. Margarine was dus vanaf het begin af aan bedoeld voor menselijke consumptie.

Eén plastic- en margarinemolecuul bestaat niet

Voordat we ingaan op de claim dat plastic en margarine maar één molecuul van elkaar zouden verschillen, is het belangrijk duidelijk te maken dat één specifiek plastic- of margarinemolecuul helemaal niet bestaat. Er zijn veel verschillende soorten plastic en margarine, die zich precies daarin onderscheiden dat ze uit net andere moleculaire verbindingen bestaan en zo andere eigenschappen hebben. Zo is de ene plasticsoort bijvoorbeeld flexibel, de ander juist heel stevig.

Voor de goede orde: een molecuul bestaat uit meerdere atomen. Dat kunnen verschillende atomen zijn, maar ook meerdere van hetzelfde atoom. Moleculen die uit maar één atoomsoort bestaan noem je dan weer elementen.

In hun algemene moleculaire basis lijken margarine en plastic wel wat op elkaar. Dat is ook niet zo vreemd, want de belangrijkste grondstof voor beiden is olie. Voor margarine zijn dat tegenwoordig plantaardige oliën. Plastic wordt voornamelijk uit ruwe aardolie gemaakt.

Oliën en vetten bestaan in de basis uit lange ketens van atomen. Hoe lang deze ketens zijn, en hoe ze gevormd zijn, is van essentieel belang voor de stof die er uiteindelijk uit komt. Zo kunnen wij plantaardige oliën goed eten, maar ruwe aardolie niet.

Voorbeeld: zuurstof (O2) en ozon (O3)

Een voorbeeld: mensen hebben zuurstof nodig om te leven. Op moleculair niveau wordt zuurstof gevormd door twee zuurstofatomen die zich aan elkaar binden (O2). De stof ozon (O3) bestaat uit slechts één O-atoom meer, maar het inademen van een ozonrijke lucht (en niet eens het pure gas) kan al voor ontstekingsreacties in onze longen zorgen. In de scheikunde maakt een atoom, laat staan de specifieke verbinding van atomen in het molecuul, dus een wereld van verschil voor de uiteindelijke stof.

De suggestieve vergelijking die op sociale media gemaakt wordt tussen plastic en margarine, heeft dus geen voeten in de aarde. Hoewel het klopt dat margarine één element meer bevat dan plastic, is dit absoluut geen reden om bang te zijn met margarine "een tupperware doos [...] op je boterham te smeren".

Transvetten

In de Facebookpost wordt boter neergezet als de gezondere keuze in vergelijking met margarine. Een belangrijk argument daarvoor zijn de transvetten, waarvan margarine veel zou bevatten. Transvetten gelden als nog ongezonder dan verzadigde vetten. Ze zorgen voor een hoger risico op hart- en vaatziekten.

Vroeger waren transvetten inderdaad veel in margarines te vinden: in het productieproces om van de vloeibare plantaardige oliën een smeerbaar goedje te maken, zorgden transvetten voor een vastere consistentie. Omdat we inmiddels weten hoe schadelijk deze transvetten zijn, en er bijvoorbeeld EU-wetgeving volgde over de toegelaten hoeveelheid transvetten in voedsel, hebben producenten andere manieren gevonden om hun margarine smeerbaar te krijgen.

Boter versus margarine

Binnen de Europese Unie kun je er van uit gaan dat producten niet meer dan twee gram transvet per honderd gram bevatten. Volgens het Nederlandse Voedingscentrum komt tegenwoordig het grootste deel van transvet in ons eten uit zuivel en vlees.

Bekijken we het gezondheidsverschil van boter en margarine vanuit een vet-perspectief, dan zijn moderne margarines (met dus weinig transvetten) gezonder. Margarines zijn namelijk rijk aan onverzadigde vetten, die goed voor ons zijn. Boter bevat vooral verzadigde vetten, die ons cholesterol negatief beïnvloeden.

Wie verder de ingrediëntenlijst van margarine bekijkt, zoals die van Becel Original, zal zien dat er weinig reden is om je over het eten ervan zorgen te maken.

(Stand van zaken: 16.08.2023)