Branden op Rhodos woedden dagenlang en op meerdere plekken

Beelden van rode lucht en vluchtende toeristen in Griekenland domineerden tijdelijk het nieuws. Een video, gemaakt vanuit een vliegtuig zou dat beeld tegenspreken. Het toont het Griekse eiland Rhodos en er is een rookpluim te zien. Op deze beelden lijkt het slechts om een lokale brand te gaan. De man in de video zegt in het Duits: "Maar volgens de media brandt heel Rhodos". Ook in Nederland wordt de video gedeeld met de tekst dat de media 'onnodig paniek' veroorzaken en liegen. Wat was nu eigenlijk de schaal van de natuurbranden in Rhodos waar in Nederland zoveel aandacht voor was?

Beoordeling

Deze video toont een momentopname en laat niet het volledige plaatje zien. Het is daarom misleidend. De natuurbranden in Rhodos woedden over een periode van meer dan een week, met wisselende intensiteit en op verschillende plekken. Satellietbeelden laten zien dat de schade een groter oppervlakte bedekt dan de enkele rookpluim in de video. Het opnamemoment van de video blijft bovendien onduidelijk. 

Feiten

De exacte bron van de video is online niet te vinden. De vroegste verschijning van het fragment die Deutsche Presse-Agentur (dpa) kon vinden is in een artikel en sociale mediaposts van de Zwitserse website Weltwoche. Hier verscheen het op 26 juli 2023, rond 7 uur 's ochtends. Dat een Zwitsers platform (een van) de eerste is die de video deelt, past bij de observatie dat de piloot in de video Duits met een Zwitsers accent lijkt te spreken.

Opvallend is dat in het artikel en de sociale mediaberichten van Weltwoche nog niet wordt gezegd dat de video van 25 juli zou zijn. Ook in een YouTubevideo van Weltwoche wordt niet gesproken over een datum waarop de luchtvideo zou zijn gemaakt. De man zegt hierin wel dat Weltwoche de video zelf heeft ontvangen van een Zwitserse piloot.

Het opnamemoment van de video is dus niet met zekerheid vast te stellen. De datum 25 juli is pas later aan het narratief toegevoegd. Het is wel te bevestigen dat het stuk land in de beelden Rhodos is. De vorm komt overeen met het zuiden van het eiland. Op 0.12 is rechts het gebergte te zien waar een historische tempel te vinden is, en ook de vorm van een meer in het centrum van het eiland is te onderscheiden.

Momentopname niet representatief

De bewering bij de video is dat deze 'de ware grootte' van de bosbranden op Rhodos moet aantonen. De media zouden overdrijven. Hoewel de datum van de opname dus niet zeker is, komt de locatie van de rookpluim wel overeen met waar er op 25 juli branden woedden op Rhodos. Dat is te zien in het brandinformatiesysteem FIRMS van luchtvaartorganisatie NASA. Er werden bovendien nog branden gesignaleerd ten noorden van het meer Limni Fragmatos Gadoura.

Informatiesystemen zoals FIRMS werken met data van satellieten. Met behulp van de satellieten wordt infrarode straling die de brand uitstoot geanalyseerd. Dit systeem kan een goed beeld geven van natuurbranden op grotere schaal, maar er moet voorzichtig mee omgegaan worden als het om details gaat.

Het is niet representatief om te zeggen "dat het allemaal wel meevalt" op Rhodos door alleen naar 25 juli te verwijzen. Ook in de media werd gemeld dat op die dag het waarschuwingsniveau voor het eiland werd afgeschaald. Maar in de week daarvoor brandde volgens Griekse media zo’n 10 procent van het eiland af. Tienduizenden mensen werden geëvacueerd. Ook op 25 juli werden er voor drie plekken in het zuidoosten van het eiland evacuatiebevelen uitgegeven (hier, hier en hier).

In FIRMS is te zien dat de branden tussen 19 en 25 juli veel breder verspreid waren dan een enkele rookpluim. Ze beslaan een deel van het binnenland en de zuidoostkust van het eiland. Deze branden woedden niet allemaal tegelijk. De kaart toont een overzicht van alle branden uit die week. Het klopt dat niet het hele eiland in brand stond, het noorden van het eiland werd grotendeels gespaard. Daar werd dan ook nog gewoon vakantie gevierd. Op het hele eiland is de situatie momenteel rustiger.

Foto toont verbrand gebied

Een satellietfoto van 23 juli, gedeeld door de Europese ruimteorganisatie ESA, toont niet alleen de brandhaarden van dat moment. In bruine tinten is ook het al afgebrande gebied te zien.

Volgens ESA was er naar schatting op het moment van opname al 11.000 hectare verloren gegaan. Ter vergelijking: dat is ongeveer het landoppervlakte van de gemeente Den Bosch en 7,85 procent van de totale oppervlakte van Rhodos. De hoeveelheid verbrand land nam daarna nog toe, omdat de branden nog een paar dagen bleven woeden.

Ook in satellietbeelden van het bedrijf Maxar is de schade die de branden hebben aangericht te zien. Dat het natuurgeweld schade aanrichtte aan dorpen en steden, laat de BBC zien door nieuwe en oude foto’s naast elkaar te zetten. Ook op dronebeelden bij de NOS is te zien dat het niet om een kleine lokale brand ging, maar dat een groter oppervlakte is verkoold.

Veel media-aandacht

Het klopt overigens dat er in de westerse media erg veel aandacht is geweest voor de bosbranden in onder andere Griekenland. Dat komt omdat het een vakantiebestemming is waar veel Nederlanders, Duitsers en Engelsen naartoe gaan. Evacuaties van de eigen landgenoten zorgt voor meer media-aandacht.  

Natuurbranddeskundige Cathelijne Stoof wijst hier ook op in een artikel van de Universiteit Wageningen. Elders in de wereld komen veel meer branden voor, maar branden in Europa krijgen meer aandacht omdat het gaat om dichtbevolkte gebieden of populaire vakantieplekken. Terwijl de westerse blik in juli vooral gericht is op Griekenland, teisterden natuurbranden bijvoorbeeld ook Algerije en Tunesië. Betekent dat dat het op Rhodos allemaal wel meeviel? Daar zullen de geëvacueerde inwoners anders over denken. Een video van een momentopname, terwijl de branden meer dan een week woedden, kan in ieder geval geen volledig beeld van de situatie geven.

(Stand van zaken: 28.07.2023)