Het Rode Leger bestond uit meer dan alleen Russen

Dat Nederland zijn vrijheid terugkreeg in 1945 zou te danken zijn aan Rusland, niet aan Amerika, volgens een Twittergebruiker. Volgens zijn bericht, dat vlot de weg vindt naar Facebook (hier en hier), zouden 26,6 miljoen Russen het leven hebben gelaten in de Tweede Wereldoorlog. De foto die is bijgevoegd zou dan weer de bevrijding van Berlijn op 20 april 1945 tonen. Hoewel het bericht niet helemaal fout is, is de nuance ver zoek en zijn cijfers en data eerder slordig geciteerd. 

Beoordeling

Het getal van 26,6 miljoen doden is van toepassing op de gehele Sovjet-Unie, niet alleen op Rusland. Alle Sovjetrepublieken verloren manschappen in de Tweede Wereldoorlog. De foto van een Sovjetvlag boven het Rijksdaggebouw in Berlijn dateert van 2 mei 1945.

Feiten

Het cijfer van 26,6 miljoen doden is het totaal van zowel burgerdoden als militaire slachtoffers en is het resultaat van een studie van begin jaren '90, op vraag van toenmalig Sovjetleider Gorbatsjov. Het Russisch ministerie van Defensie hanteert ook nu nog dat cijfer. Alleen gaat dit cijfer niet over Russische slachtoffers, maar Sovjetslachtoffers.

De Sovjet-Unie bestond namelijk uit meer dan enkel Rusland. Er waren vijftien republieken deel van de Sovjet-Unie. Die slachtoffers werden dan ook meegeteld in die 26,6 miljoen. Voor de slachtoffers per Sovjetrepubliek wordt meestal verwezen naar een studie uit 2004 van Russisch historicus Vadim Erlikman. 

Daarin wordt geschat dat de Russische Sovjetrepubliek in de Tweede Wereldoorlog ongeveer veertien miljoen doden telde. Daarmee is het weliswaar de Sovjetrepubliek met de meeste doden, maar het zijn er wel minder dan 26,6 miljoen. In vergelijking met de bevolking in 1940 verloor de Russische Sovjetrepubliek 12,7 procent van zijn bevolking, minder dan het gemiddelde voor heel de Sovjet-Unie: 13,7 procent.

De Oekraïense Sovjetrepubliek telde bijna 7 miljoen doden, of 16,3 procent van de bevolking in 1940. De Sovjetrepubliek met procentueel de meeste doden in de Tweede Wereldoorlog is Belarus: 25,3 procent. 

De Tweede Wereldoorlog was in absolute cijfers het dodelijkste conflict in de wereldgeschiedenis, met schattingen tussen de 70 en 85 miljoen doden. In deze Youtubevideo worden de hallucinante cijfers op visuele wijze inzichtelijk gemaakt.

Foto Rijksdaggebouw en de bevrijding van Berlijn

Het iconische moment van de Sovjetbanier boven het Rijksdaggebouw in Berlijn is overigens een mooi voorbeeld van de diversiteit in het Rode Leger. De foto in het Twitterbericht is gemaakt door de Russische fotograaf Vladimir Grebnev. Meerdere fotografen legden het tafereel vast, maar de bekendste foto van het tafereel is die van Jevgeni Chaldej, een Oekraïense Jood.

Over de foto van Chaldej is meer geweten dan over die van Grebnev. Ze zijn echter op dezelfde dag, 2 mei 1945, genomen, en de soldaten lijken dezelfde te zijn. Volgens de officiële Sovjetbronnen zouden de soldaten op de foto van Chaldej Meliton Kantaria, Michail Jegorov en Aleksei Berest; een Georgiër, een Rus en een Oekraïner zijn.

Echter zijn er ook bronnen die beweren dat de vlaggendrager op de foto van Chaldej eigenlijk Aleksei Kovalev was. Conflicterende bronnen zeggen dat hij een in Kazachstan geboren Rus was of een Oekraïner. De man die hem vasthield was volgens Kovalev zelf Abdulkhakim Ismailov, van Dagestan. De derde man zou dan Leonid Gorichev zijn, van Belarus. 

Hoe dan ook waren ze niet de eerste Sovjetsoldaten om de vlag boven het gebouw van de Reichstag te hijsen. Onder andere een Russische en een Kazachse soldaat hadden dat een paar dagen eerder al gedaan, maar het was toen te donker om te fotograferen. 

Bij dit soort historische documenten is het niet altijd makkelijk de waarheid te achterhalen, te meer omdat de foto voor propagandadoeleinden gebruikt werd. Het lijkt echter wel duidelijk dat het Rode Leger dat in 1945 Berlijn innam, niet uitsluitend uit Russen bestond. 

De foto toont dan ook niet de bevrijding van Berlijn op 20 april 1945. Op die datum, wat ook de verjaardag van Hitler is, begon het gevecht om de stad pas. De stad viel pas echt op 2 mei, wanneer de foto genomen is. 

Oorlogsherdenking

Begin mei is jaarlijks een periode waarin het einde van de Tweede Wereldoorlog en de overgave van nazi-Duitsland wordt herdacht. In Nederland is er op 4 mei de Nationale Herdenking en in Rusland is het op 9 mei Overwinningsdag. Dit jaar worden deze herdenkingen vooral gezien tegen de achtergrond van de oorlog in Oekraïne, en de bijbehorende spanning tussen het Westen en Rusland.

Zo doken er beelden online op, als zou de Sovjetbanier weer boven het Rijksdaggebouw wapperen. Deutsche Presse-Agentur (dpa) achterhaalde dat deze gemanipuleerd waren. 

Waarom nazi-Duitsland de oorlog verloor en wat doorslaggevend was, is voer voor militaire geschiedkundigen. Beweren dat het de Russen en niet de Amerikanen waren die Duitsland verslagen hebben, is echter te kort door de bocht. Dat de Sovjet-Unie hierin een bijzonder groot aandeel had, zullen maar weinigen ontkennen. Maar zoals hierboven aangetoond, gaat dit om meer dan enkel Russen.

Ook lijkt het dat niet één van de geallieerden Duitsland verslagen heeft, maar dat het het vechten op verschillende fronten, tegen verschillende tegenstanders, was dat Duitsland de das heeft omgedaan. Een laatste punt is dat, hoewel de Sovjet-Unie Duitsland op erg veel plekken verdreven heeft, Nederland specifiek door de Amerikanen, Britten en Canadezen is bevrijd. 

(Stand van zaken: 11.05.2023)