Geen Oekraïense troepen in Russisch bezet gebied

Een video van een dashcam – een kleine camera voor in de auto – toont een schrikwekkende scène. De vrouw in de auto wordt ingehaald door een voertuig met een Oekraïense vlag en twee mannen in militair uniform. Eén van de mannen spreekt de vrouw op brute wijze in het Oekraïens aan en vraagt om haar papieren. Later is te zien hoe de soldaat een paar keer met zijn geweer langs de auto schiet, waarna de vrouw in paniek wordt achtergelaten. De beelden worden gedeeld op sociale media en kunnen daar op reacties vol afschuw rekenen, maar verschillende elementen wijzen erop dat er iets mis is met het verhaal.

Beoordeling

Alle aanwijzingen wijzen erop dat de video in scène is gezet als onderdeel van Russische propaganda. De voornaamste reden is dat de beelden zijn opgenomen ten zuidoosten van Donetsk, in een gebied dat sinds 2014 onder controle staat van pro-Russische separatisten en sinds 2022 door Rusland wordt gecontroleerd. In dit gebied zijn geen Oekraïense troepen aanwezig.

Feiten

De locatie is in dit verhaal de sleutel. De video, met als datum 24 maart 2023 op de dashcambeelden, werd gemaakt op een kruispunt ten zuidoosten van de stad Donetsk. Geolocatie-experts op Twitter wisten de locatie onafhankelijk te verifiëren. Ook in een Russische Telegramgroep werd een vermeend recente foto van de locatie gedeeld, met bijbehorende coördinaten. Ook dat lijkt de locatie te bevestigen.

De elektriciteitsmasten die op Google Maps te zien zijn, komen overeen met de video. Helemaal aan het begin is rechts ook duidelijk een elektriciteitsmast te zien met dezelfde vorm. Door de bomen heen is daarachter nog zo’n mast te zien.

Op minuut 0.10 zijn links witte objecten te zien, mogelijk stenen. Ook deze komen qua kleur en locatie overeen met de satellietbeelden van Google en andere commerciële satellietbeelden.

De plek waar deze beelden zijn gemaakt is van belang omdat de bewering is dat het hier gaat om Oekraïense soldaten die zich misdragen tegenover een burger. De locatie wijst echter uit dat de video is opgenomen in een gebied dat sinds 2014 wordt bestuurd door pro-Russische separatisten en momenteel onder Russische controle is. De Russische president Poetin zette in september 2022 zijn handtekening onder de illegale annexatie van dit gebied, met nog drie andere regio’s.

Ten zuidoosten van Donetsk zijn geen Oekraïense troepen aanwezig. De frontlinie ligt op ongeveer 30 kilometer ten westen van de opnamelocatie.

Meer aanwijzingen

Er zijn meer signalen dat het hier niet echt om Oekraïense soldaten gaat, te beginnen met de auto van de vermeende militairen. De velgen van de Volkswagen zijn zilverkleurig, dat is goed te zien op minuut 1.54. Vergelijkbare voertuigen worden door het Oekraïense leger in camouflagekleuren geverfd voor gebruik, ook de velgen.

Nog een aanwijzing op de auto is het kruis op de achterkant. Dit is een ‘Balkenkreuz’, een teken van de Wehrmacht, de krijgsmacht van nazi-Duitsland. Russische propaganda beschuldigt de Oekraïense regering en het leger er herhaaldelijk van rechtsextremisten of "nazi's" te zijn, het kruis zou dat narratief goed ondersteunen. Oekraïense troepen gebruiken wel een kruis, maar dit is wit en ziet er dus anders uit dan het kruis uit de video (zie hier en hier).

Nog een opvallend element is het feit dat de ontmoeting überhaupt is vastgelegd. Dit soort opnames zijn namelijk sinds maart 2022 verboden in heel Oekraïne. Het is uitdrukkelijk verboden om de locatie en beweging van militaire troepen te filmen. Dat kan je zelfs op een gevangenisstraf komen te staan.

Het is dan ook opmerkelijk dat de militairen de camera niet zouden opmerken. Dashcams kunnen een klein formaat hebben, maar zijn vaak toch goed zichtbaar, zoals deze foto van verschillende types laat zien.

Russische bronnen

De video wordt ook in andere landen verspreid, bijvoorbeeld in het Duits. Ook Russische overheidskanalen gaan ermee aan de haal. De video werd onder meer gedeeld door de Russische ambassade in het Verenigd Koninkrijk.

Russische oorlogsbloggers dicht bij het Kremlin deelden de video aanvankelijk op Telegram, maar plaatsten later een correctie waarin ze de video 'nep' noemden. Het is echter onduidelijk wie er precies achter de opname zit. 

In een officiële verklaring op Telegram noemde de Oekraïense geheime dienst GUR de video "verzonnen" en een nieuwe poging om de Oekraïense strijdkrachten te kleineren.

(Stand van zaken: 03.04.2023)