Gekantelde as van de aarde bepaalt seizoenen

De jaarwisseling van 2022 naar 2023 was de warmste sinds de metingen begonnen in 1901. De oorzaak hiervoor moet volgens een veelgedeeld bericht op Facebook gezocht worden in de astronomie. De aarde staat begin januari namelijk op z'n dichtst bij de zon. Hoewel dit op het eerste zicht logisch klinkt, is het toch geen verklaring voor de ongewoon warme temperaturen. 

Beoordeling

De afstand van de aarde tot de zon verklaart de ongewoon hoge wintertemperaturen dit jaar niet, omdat het een jaarlijks fenomeen is. Analyse van weerrecords over langere periode toont aan dat klimaatverandering reëel is.

Feiten

Dat de aarde begin januari het dichtst bij de zon staat, klopt helemaal. De baan van de aarde rond de zon beschrijft namelijk een ellips, geen cirkel. Bij een cirkel is de afstand tot het middenpunt altijd even groot, bij de ellips is dit niet het geval. Hierdoor staat de aarde niet altijd even ver van de zon af. Dat ontdekte Johannes Kepler al in de zeventiende eeuw.

Het perihelium is het jaarlijkse moment waarop de afstand tussen de aarde en de zon het kleinst is, zo'n 147.100.000 km. De Belgische weerman Frank Deboosere legt uit dat dit in 2023 op 4 januari valt. Wanneer het perihelium juist plaatsvindt, verschuift heel langzaam.

In 1246 vond het gelijktijdig plaats met de winterzonnewende op 21 december en over vierduizend jaar zal het samenvallen met de lente-equinox op 21 maart. Het perihelium vindt dus al honderden jaren plaats in de winter, al minstens honderd jaar begin januari. De warmste jaarwisseling sinds de metingen kan dan ook niet verklaard worden door een fenomeen dat elk jaar plaatsvindt.

Perihelium en de seizoenen

Het lijkt onlogisch dat het winter is op het moment dat de aarde het dichtst bij de zon staat. Echter, zoals het artikel dat op Facebook gedeeld wordt zelf stelt, bepaalt deze afstand de seizoenen niet. De hele aarde staat namelijk op een bepaalde afstand tot de zon, maar het is niet overal op aarde tegelijkertijd hetzelfde seizoen. Winter op het noordelijk halfrond betekent zomer op het zuidelijke halfrond. 

Wat bepaalt dan wel de seizoenen? Dat is de kanteling van de rotatie-as van de aarde. Deze staat namelijk niet loodrecht op de baan die de aarde rond de zon maakt. Daardoor heeft het noordelijke halfrond op bepaalde momenten meer recht zonlicht, op andere momenten het zuidelijk halfrond. Die hoeveelheid recht zonlicht bepaalt de seizoenen, niet de afstand tot de zon. Dat zorgt er ook voor dat op de Noord- en Zuidpool 's zomers de zon niet ondergaat en 's winters niet opkomt. Dat wordt mooi visueel uitgelegd in deze video.

Het noordelijk halfrond krijgt het meeste recht zonlicht in de maanden dat de aarde het verst verwijderd is van de zon. Dan is het daar ook het warmst. Als de aarde het dichtst bij de aarde staat, is het dus gek genoeg het koudst. Dit wel enkel op het noordelijk halfrond.

Warm eindejaar

Wat verklaart dan de ongewoon warme jaarwisseling? Zowel Frank Deboosere als het KNMI wijzen naar de klimaatverandering als boosdoener. De reden hiervoor is dat het warme eindejaar 2022 past in een trend.

2022 was een recordjaar, maar helaas geen uitzondering. Steeds vaker worden dagrecords gebroken. Uitzonderlijk weer komt volgens Deboosere veel vaker voor in de laatste twee decenia. Dat is een duidelijk teken dat het klimaat aan het veranderen is.

(Stand van zaken: 09.01.2023)