Braziliaanse reservisten komen elk jaar bijeen

Jair Bolsonaro verloor de Braziliaanse presidentsverkiezingen nipt van zijn uitdager Lula da Silva. Toch willen veel van zijn aanhangers niet dat hij de macht overdraagt. Protesten monden op veel plaatsen uit in geweld. Nu wordt op Facebook beweerd dat het leger alle reservisten naar de kazernes roept, in verband met een ophanden zijnde revolutie. Een filmpje waarin een man laat zien dat hij via zijn energierekening een oproep krijgt, circuleert nu ook in Nederland. "Dit is niet normaal", schrijft een Facebookgebruiker. Of is het dat juist wel?

Beoordeling

De bewering mist context en is daardoor misleidend. Ten eerste worden niet alle reservisten opgeroepen. Bovendien wordt een deel van de Braziliaanse reservisten elk jaar tussen 9 en 16 december opgeroepen. Dat heeft dus niets met de huidige protesten te maken. Dat iemand een oproep via zijn energierekening krijgt, is ook niet vreemd. Het Braziliaanse leger laat weten dat dit in sommige delen van Brazilië zo gaat.

Feiten

Op 30 oktober 2022 versloeg voormalig president Lula de zittende president Bolsonaro in de tweede en beslissende ronde van de Braziliaanse presidentsverkiezingen. De verkiezingsuitslag leidde op veel plekken in Brazilië tot onrust. Aanhangers van Bolsonaro blokkeerden snelwegen op tal van plekken in het land. In de weken daarna werden nog vele geweldsincidenten gemeld, veelal gepleegd door aanhangers van Bolsonaro.

Bolsonaro zinspeelde in aanloop naar de verkiezingen veelvuldig op mogelijke fraude met stemcomputers om hem van de overwinning te beroven. Na zijn nederlaag liet hij twee dagen niets van zich horen, om vervolgens te laten weten dat hij zou meewerken aan de machtsoverdracht. Eind november werd duidelijk dat Bolsonaro de uitslag toch probeerde aan te vechten.

Bewijzen van stemfraude zijn niet gevonden. Het Braziliaanse Ministerie van Defensie concludeerde na onderzoek dat de verkiezingen probleemloos zijn verlopen. Desondanks diende Bolsonaro’s Liberale Partij (PL) een klacht in bij het Hoogste Verkiezingstribunaal (TSE) over de stemcomputers. De klacht werd verworpen wegens gebrek aan bewijs en de PL werd zelfs beboet voor procederen "te kwader trouw".

Sinds Bolsonaro's nederlaag eisen zijn meest fanatieke aanhangers dat het leger ingrijpt om de machtsoverdracht aan Lula te voorkomen. Nadat Lula's overwinning gisteren officieel werd geratificeerd, klonk die roep opnieuw. Aanhangers van Bolsonaro hebben sinds zijn nederlaag het leger opgeroepen om de machtsoverdracht aan Lula te voorkomen. Er zijn vooralsnog geen signalen dat het leger van plan is daaraan gehoor te geven.

Dag van de Reservist

Op Facebook circuleren nu geruchten dat het leger zich wel voorbereidt om in te grijpen, of wie weet zelfs een staatsgreep te plegen. In die context moet ook het filmpje in deze Facebookpost worden gezien.

In de video laat een man zijn energierekening zien. Het is een rekening van het energiebedrijf Roraima Energia in de noordelijke deelstaat Roraima. Tussen de te betalen bedragen staat een bericht dat voor de Nederlandse Facebookgebruiker wellicht opvallend is: "Reservisten afgestudeerd tussen 2018 en 2022 worden geacht zich te melden bij de wervings- en mobilisatiepost Boa Vista, Roraima, in de periode van 9 tot 16 december 2022."

Op deze website van het Braziliaanse Ministerie van Defensie wordt uitgelegd waarom reservisten dit verzoek krijgen. Ieder jaar op 16 december viert Brazilië de Dag van de Reservist. Die dag is de geboortedag van de 'dichter en patriot' Olavo Bilac, die ervoor zorgde dat Brazilië in 1916 de militaire dienstplicht instelde. Die geldt nog altijd.

In de aanloop naar Reservistendag vindt ieder jaar tussen 9 en 16 december de Presentatieoefening van de Reservisten (EXAR) plaats. Daarvoor worden alle reservisten die gedurende de afgelopen vijf jaar actieve dienst hebben verlaten, opgeroepen zich te melden bij hun kazerne. Het doel van de oefening is dat reservisten "hun banden met de landmacht aanhalen," maar ook om "de oproep bekrachtigen, informatie opfrissen en burgerzin cultiveren."

Het klopt dus niet dat alle reservisten zich nu moeten melden. Zowel op de energierekening in het filmpje, als op de website van het Ministerie van Defensie staat dat de oproep alleen geldt voor reservisten die de afgelopen vijf jaar de dienst hebben verlaten. Ook heeft de oproep niets te maken met de huidige protesten in Brazilië.

Elektriciteitsbedrijf

Daarbij blijkt het in Brazilië niet vreemd dat een oproep voor de EXAR via een energierekening gecommuniceerd wordt. Dat laat de communicatieafdeling van het leger weten aan Deutsche Presse-Agentur (dpa). "De Militaire Dienst- en Mobilisatieorganen (OSMM) gebruiken de lokale media om de [oproep voor de] Presentatieoefening van de Reservisten te verspreiden. In sommige steden worden de beheerders van water- en elektriciteitsbedrijven belast met een brede verspreiding", zo klinkt het.

In Boa Vista is dus blijkbaar Roraima Energia belast met het verspreiden van de oproep. Het elektriciteitsbedrijf zelf reageerde niet op verzoeken van dpa om een reactie.

Rondom de Braziliaanse presidentsverkiezingen stak al veel desinformatie de kop op. In verschillende factchecks (hier, hier, hier) heeft dpa valse beweringen ontkracht.

(Stand van zaken: 13/12/2022)