De frontlinie is momenteel de grens van grootste betekenis

Op woensdag 5 oktober tekende Poetin de documenten die een inlijving van de vier Oekraïense provincies Donetsk, Loehansk, Cherson en Zaporizja mogelijk zouden maken. Eind september hield Rusland in de regio's een referendum, die deze inlijving zou legitimeren. Volgens enkele berichten op social media is het "officieel" en wordt "de nieuwe kaart van Oekraïne" gedeeld, waarin de vier zuidoostelijke regio's nu in de kleur van Rusland ingetekend zijn. Maar, zijn grenzen met de penstreek van één enkele leider te hertrekken? Nee, de werkelijkheid ligt complexer dan dat.

Beoordeling

De grenzen zoals op het gedeelde kaartje voorgesteld zijn niet "officieel". Ze worden internationaal niet erkend, en zelfs Rusland is er nog niet helemaal over uit tot waar zij de bezette regio's nou precies geannexeerd heeft.

Feiten

Het kaartje en bijbehorende bericht zijn afkomstig van het Telegramkanaal "Neues aus Russland" van de Duitse Alina Lipp. Zij betitelt zichzelf als onafhankelijke journaliste, maar verspreidt consequent ongefilterde Russische propaganda in het Duitse taalgebied.

Ook het gedeelde kaartje sluit aan bij het Russische oorlogsnarratief. Afgelopen woensdag 5 oktober 2022 ondertekende Poetin namelijk de documenten die de inlijving van de regio's Donetsk, Loehansk, Cherson en Zaporizja bij Rusland mogelijk zouden maken - in het gedeelde kaartje zijn deze regio's bij Rusland ingetekend in plaats van Oekraïne. Voor de legaliteit hiervan beroept Poetin zich op het referendum dat van 23 tot en met 27 september in de desbetreffende regio's werd gehouden. Volgens Rusland bleek hieruit dat de gebieden volmondig vóór een aansluiting bij Rusland waren.

Oekraïne, de Westerse landen en ook traditionele bondgenoten van Rusland, zoals Servië en Kazachstan, erkennen de stemmingsuitslag niet. In dit NOS-artikel wordt duidelijk uitgelegd wat er niet deugde aan het referendum.

Erkenning is nou juist een belangrijk onderdeel in het vormen van een nieuwe staat en het hierbij behorende trekken van grenzen, samen met deze andere drie factoren: 1) het hebben van een bepaalde territorium, 2) een regering en 3) een permantente bevolking.

Hoe ontstaan grenzen?

De meeste huidige grenzen hebben zich historisch gevormd aan de hand van (internationele) verdragen tussen landen - wederom is hier wederzijdse erkenning van belang - of geologische grenzen zoals rivieren en bergketens.

Er bestaat geen specifieke instantie waar grenzen verplicht gemeld moeten worden, al houden de Verenigde Naties (VN) wel gedetailleerde kaarten bij van hun lidstaten. Een specifieke grens wordt zelfs als bijzaak gezien voor het vormen van een staat (het is belangrijker aan de bovengenoemde criteria te voldoen), als is het wel gangbaar dat landen in samenwerking een grensverdrag formuleren.

Dat deden Rusland en Oekraïne in 2004 ook: in een bilateraal verdrag legden ze de grens tussen beide landen zeer precies vast (zie pagina 209 voor de Engelse vertaling). Dit verdrag werd voorgedragen aan de VN.

Het is dus mogelijk om grenzen te verleggen en over land te onderhandelen, zoals dit recente voorbeeld tussen Nederland en België ook toont. Maar daarvoor moet wel een overeenstemming bereikt worden tussen twee landen: een grens betreft immers altijd twee entiteiten. Dit is momenteel niet het geval tussen de door Rusland nieuw voorgestelde grens tussen Rusland en Oekraïne.

Overigens kan in de huidige oorlogssituatie zelfs vanuit Russisch perspectief nog niet van een "officiële nieuwe kaart van Oekraïne" gesproken worden: de woordvoerder van Poetin, Dmitri Peskov, liet begin deze week weten dat het Kremlin nog bezig is te bepalen welke delen van Oekraïne ze nou precies heeft geannexeerd.

De Krim

Acht jaar geleden, in 2014, verliep de annexatie van het schiereiland de Krim op een vergelijkbare manier als bij de vier regio's nu. Ook daar werd na Russische inval een referendum gehouden - door Oekraïne en het Westen ook voor illegitiem gehouden -, waarin het overgrote deel van de bevolking voor een Russische aansluiting zou hebben gestemd. Poetin ondertekende enkele dagen later het verdrag dat inlijving mogelijk zou maken. Aangezien deze annexatie door Oekraïne - en trouwens ook de EU - niet werd erkend, wordt deze grens niet als nieuwe Rusland-Oekraïne grens gezien.

Het verschil tussen de vier regio's die Rusland nu annexeert en de Krim is dat Rusland over de Krim wel de volledige controle had en heeft. Het pro-Russische parlement van de Krim verklaarde zich in 2014 ook al onafhankelijk van Oekraïne om van het schiereiland een Russische deelrepubliek te maken.

Hoewel delen van Donetsk en Loehansk ook sinds 2014 onder controle zijn van pro-Russische seperatisten, heeft Rusland momenteel geen algehele controle over de twee regio's, en ook niet over Cherson en Zaporizja. Zo verloor ze afgelopen zaterdag de macht over de plaats Lyman: een strategisch spoorwegknooppunt in het noorden van de provincie Donetsk. Zolang er nog oorlog is, is de frontlinie tussen de bezette gebieden de grens met de meeste betekenis.

(Stand van zaken: 07.10.2022)