Droogte in 1904 zegt niets over klimaatverandering

De zomer van 2022 wordt gekenmerkt door meerdere hittegolven in Europa en de rest van de wereld. Door een tekort aan water beginnen meerdere rivieren op te drogen. De wetenschappelijke consensus is dat steeds vaker extreme weerfenomenen zich voordoen door de klimaatverandering. Een foto van de bedding van een opgedroogde Elbe bij Dresden uit 1903 of 1904, gaat nu rond op sociale media met als ironisch bijschrift dat toen ook al "de gevolgen van klimaatverandering" zichtbaar zouden zijn. De implicatie is dat droge jaren van alle tijden zijn en dat opgedroogde rivieren niets met klimaatverandering te maken hebben. Hoe zit dat?

Beoordeling

De foto mist context. Hoewel droogtes en laagwater in het verleden ook voorkwamen, is het geen argument om klimaatverandering in twijfel te trekken. Droogte en hitte komen de laatste jaren, door klimaatverandering, steeds frequenter en intenser voor. 

Feiten

Een reverse image search naar de afbeelding in de posts levert meerdere Duitstalige artikelen op over het historisch lage waterpeil van de Elbe in de zomer van 1904, en dus niet 1903. De brug op de achtergrond is de Augustusbrug in Dresden, waar de Elbe onderdoor stroomt. Ook krantenartikelen uit augustus 1904 vermeldden het lage waterpeil. De stad Dresden maakte van de gelegenheid gebruik om de Elbe verder uit te baggeren en de droge rivier lokte veel kijklustigen, zoals op de foto te zien is. 

Het waterpeil van de Elbe stond in de zomer van 1904 onder meer zo laag door aanhoudende droogte - het had sinds mei 1904 niet meer geregend - in combinatie met ongewoon hoge temperaturen. Een expert van het Duitse Federale instituut voor hydrologie (BfG) bevestigde aan de factcheckers van Correctiv en AFP dat een laagwaterstand het resultaat kan zijn van vele verschillende factoren en dus vaker kan voorkomen. Het laagwater in 1904 was het gevolg van een combinatie van aanhoudende droogte en de afwezigheid van dammen meer stroomopwaarts, die het debiet van de rivier kunnen regelen. 

Weer en klimaat

De lage waterstand van de Elbe in 1904 werd dus veroorzaakt door extreem weer (in dit geval droogte). Maar afzonderlijke weergebeurtenissen zeggen zelf niets over het klimaat. het KNMI legt op haar website uit dat weer en klimaat niet hetzelfde zijn.

Het weer zegt iets over neerslag, temperatuur, zonneschijn, enzovoort op een specifiek moment op een specifieke plaats. Klimaat daarentegen gaat over het gemiddelde van weerfenomenen over een langere periode op een groter oppervlak. Het heeft dus geen zin om een conclusie te trekken over het klimaat op basis van één (extreem) weerfenomeen. De foto uit 1904 is een momentopname en kan dan ook niet gebruikt worden als basis voor een vergelijking tussen het klimaat nu en meer dan een eeuw geleden. 

Het is te kort door de bocht om op basis van één extreem weerfenomeen uitspraken over het klimaat te doen, zowel uitspraken die klimaatveranderingen bevestigen als ontkennen.

Daar staat tegenover dat het steeds vaker voorkomen van extreme weerfenomen wél gelinkt kan worden aan klimaatverandering. Hoewel hittegolven vroeger ook voorkwamen, komen ze nu veel frequenter voor, en duren ze gemiddeld langer.

In Nederland is de gemiddelde jaartemperatuur tussen 1907 en 2019 met 2,1 graden Celsius toegenomen. Hoewel de neerslag niet verminderd is in die periode, komen er in het binnenland van Nederland toch steeds meer droogtes voor, doordat hogere temperaturen leiden tot meer verdamping. 

In Duitsland, waar de Elbe in 1904 en de Rijn deze zomer een extreem laag waterpeil kende, is de gemiddelde jaartemperatuur tussen 1881 en 2021 met 1,6 graden Celsius gestegen. De kans op langere en intensere periodes van droogte neemt ook in Duitsland alleen maar toe.

Laagwater en klimaatverandering

Het BfG zegt dat de huidige laagwaterstanden nog gerekend kunnen worden onder de natuurlijke variabiliteit van rivieren. Er zijn echter aanwijzingen dat verhoogde verdamping (door klimaatverandering) leidt tot een intensivering van periodes van laagwater. In de tweede helft van de 21e eeuw zal volgens het BfG een significante toename van laagwater op Duitse rivieren te zien zijn.

Volgens een analyse van het Duitse milieuagentschap zou door toedoen van de klimaatverandering laagwater op de Duitse rivieren ook steeds vaker kunnen voorkomen. Ook het Duitse ministerie van Verkeer houdt er rekening mee dat klimaatverandering impact zal hebben op het transport op Duitse waterwegen.

De impact van het veranderende klimaat laat zich uiteraard ook in Nederland voelen. En aangezien de Rijn bij Lobith Nederland binnenstroomt en een belangrijke transportader is, zijn de problemen op Duitse rivieren niet enkel het probleem van Duitsland. 

De foto van de laagwaterstand van de Elbe in 1904 en de verhouding met het klimaat werd door dpa eerder ook al in het Duits gecheckt. 

(Stand van zaken: 29.08.2022)