Nederlandse hoge stikstofdepositie komt vooral door ammoniak

Een stad vol flatgebouwen die niet van elkaar te onderscheiden zijn door dikke smog versus een weiland met koeien en een blauwe hemel: de meeste mensen hoeven niet lang na te denken wat hun voorkeur heeft. In een fotocollage die veel gedeeld wordt op Facebook (hier, hier, hier) wordt de vergelijking getrokken met dit vredige Nederlandse landschap en de grote grijze wereldsteden. 'Nederland gaat het stikstof probleem oplossen?????’, vraagt men zich verontwaardigd af. En: 'Waar ligt het probleem?'. Is deze scepsis gerechtvaardigd? Niet echt: smog is meer dan stikstof en stikstof zelf is niet altijd even zichtbaar.

Beoordeling

De claim dat de stikstofproblemen in grote stedelijke gebieden groter zijn dan in de Nederlandse landbouw klopt niet en er ontbreekt veel noodzakelijke context. Smog in de grote steden ontstaat door de uitstoot van stikstofoxiden (NOx) in combinatie met andere chemische verbindingen. De stikstofproblemen in Nederland worden grotendeels veroorzaakt door de depositie van ammoniak (NH3), wat een andere vorm van stikstof is met andere eigenschappen.

Feiten

Voordat we dieper op de fotocollage ingaan, is het allereerst van belang duidelijkheid te scheppen over verschillende vormen van ‘stikstof’. De pure, chemische stof stikstof (N2) is op zichzelf niet schadelijk, totdat ze in bepaalde verbindingen met andere moleculen treedt. Dan kunnen stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3)ontstaan. Deze stoffen zijn wél schadelijk voor mens en natuur. NOx ontstaan onder andere door de verbranding van fossiele brandstoffen en wordt dus vooral door verkeer en industrie uitgestoten. NH3 komt dan weer met name voort uit de landbouw en veeteelt.

De Nederlandse stikstofuitstoot bestaat voor circa 65% uit ammoniak (NH3) en 35% uit stikstofoxiden (NOx). Bovendien is de depositie van de uitgestoten stikstof van belang voor de stikstofproblematiek in Nederland. Depositie is het neerslaan van stikstof op de bodem, wat een effect heeft op de bodemkwaliteit. Te veel stikstof zorgt ervoor dat de natuur uit balans raakt en bedreigt de biodiversiteit.

Ammoniak (NH3) heeft als eigenschap dat zij dichter bij de bron neerslaat dan stikstofoxiden (NOx). NOx blijft langer in de lucht hangen en kan honderden kilometers verder neerslaan. Dit maakt de NOx-uitstoot niet minder kwalijk dan de NH3-uitstoot, maar verklaart wel waarom het verstandig is de NH3-uitstoot snel te beperken wanneer de lokale natuur effectief beschermd moet worden. In Nederland is dit extra lastig, omdat boerenbedrijven en natuurgebieden dicht op elkaar liggen.

Tot zover kort de stikstofproblematiek in Nederland samengevat. Hoe zit het nou met die steden vol smog?

Smog

Smog is een periode van verhoogde luchtverontreiniging. Het bestaat uit een mengelmoes van allerlei chemische verbindingen en fijnstof, zoals stikstofoxiden (NOx), zwaveldioxide (SOx) en ozon (O3) en kan dus uit verschillende composities bestaan.

De smog in grote steden zoals Delhi en Shanghai in de fotocollage is vaak zomersmog of fotochemische smog (er bestaat ook nog wintersmog) en ontstaat wanneer licht van de zon reageert met stikstofoxiden (NOx) in de lucht. In deze reactie ontstaat ook ozon. Wanneer ozon zich in de stratosfeer bevindt, is ze goed en beschermt ze de wereld tegen de straling van de zon. Zweeft ozon echter dichter bij het aardoppervlak rond, dan vormt ze een bedreiging voor de luchtkwaliteit (zie dit figuur).

Door smog kunnen mensen last krijgen van longen en luchtwegen. Er zit dus allerlei troep in smog. Die vormt niet alleen een bedreiging voor de menselijke gezondheid, maar beïnvloedt de natuur ook negatief. In Nederland komt ernstige smog gelukkig steeds minder vaak voor.

Stad versus land: conclusie

Het Nederlandse stikstofprobleem is niet zo duidelijk waar te nemen als de dikke smogwolken in grote wereldsteden. Hierdoor ziet een weide vol koeien er niet zo bedreigend uit, maar de depositie de onzichtbare ammoniak (NH3)-uitstoot is gevaarlijker voor Nederland dan grote smogwolken in steden aan de andere kant van de wereld. De ammoniak (NH3)-uitstoot slaat immers in de directe omgeving neer. Het aanpakken van de stikstofoxiden (NOx)-uitstoot in grote wereldsteden zal effect hebben op mens en natuur in de stad en omgeving van enkele honderden kilometers, maar weinig veranderen aan de te hoge stikstofdepositie in Nederland. Smog heeft dus weinig te maken met de stikstofproblemen in Nederland.

(Stand van zaken: 9.8.2022)