Gyroscopen tonen aan: aarde draait om haar as

Met gyroscopen kan je bewijzen dat de aarde plat is, aldus een video die gedeeld wordt op Facebook. Bewegende plaatjes die gyroscopen tonen, zouden deze claim moeten ondersteunen. Echte uitleg over de gyroscoop ontbreekt echter. Nader onderzoek wijst uit dat gyroscopen erg bruikbare instrumenten zijn - maar niet om aan te tonen dat de aarde plat is.

Beoordeling

De bewering is onwaar. De gyroscoop is juist heel bruikbaar om aan te tonen dat de aarde om haar as draait. Gyroscopen worden in vliegtuigen gebruikt om de positie van het vliegtuig ten opzichte van de horizon te bepalen, wanneer dat met het blote oog niet zichtbaar is.

Feiten

In de gedeelde video wordt aan de hand van bewegende plaatjes uitgelegd hoe een gyroscoop werkt. In het bijschrift wordt beweerd dat de gyroscoop zou aantonen dat de aarde plat is. De uitleg over de gyroscoop is niet fout, maar zeer onvolledig. Iemand die alleen dit filmpje kijkt, weet nog niets over hoe een gyroscoop werkt. Hoe op basis van deze uitleg geconcludeerd kan worden dat de aarde plat is, is een raadsel.

Hoe werkt een gyroscoop?

Een klassieke gyroscoop is een draaischijf in een zogenaamde cardanische ophanging. Deze cardanische ophanging bestaat uit drie ringen, die in elkaar zijn gemonteerd en ten opzichte van elkaar kunnen draaien. De ophanging maakt het mogelijk dat de schijf vrij om zijn as kan draaien en daarbij elke mogelijke helling kan aannemen. In deze video is na 02:17 goed te zien hoe dat eruitziet.

Wanneer de schijf draait, zal deze altijd in dezelfde positie blijven draaien, mits hij niet door een externe kracht wordt beïnvloed. De ringen om de draaischijf heen kunnen dus van positie veranderen, zonder dat de draaischijf een andere helling aanneemt. In de eerdergenoemde video is dit na 02:42 te zien.

Het gedrag van de draaischijf wordt verklaard door de natuurkundige wet van behoud van impulsmoment. Die wet stelt dat een draaiend voorwerp dat door niets wordt gehinderd, zijn draaiing in dezelfde stand en richting zal volhouden. Een voorbeeld hiervan is het wiel van een fiets. Zolang een fietser snelheid houdt, blijven de wielen in dezelfde stand draaien. Hoe hoger de snelheid, hoe stabieler de wielen in hun stand blijven draaien. Zodra de snelheid te laag wordt, valt de fiets om.

Door deze eigenschap is de gyroscoop uitermate bruikbaar als navigatie-instrument in bijvoorbeeld vliegtuigen. Men laat de gyroscoop draaien in een stand die parallel is aan de horizon. De stand van de gyroscoop wordt niet beïnvloed door de beweging van het vliegtuig. Met een blik op de gyroscoop kan de piloot zien of het vliegtuig recht vliegt ten opzichte van de horizon - ook wanneer de horizon niet zichtbaar is door slecht weer. In deze video wordt dit vanaf 02:22 goed in beeld gebracht.

De aarde is rond

Ongefundeerde theorieën die stellen dat de aarde plat zou zijn, winnen de laatste jaren aan populariteit. Er bestaan talloze Facebookgroepen met duizenden leden waarin deze theorieën besproken worden. Sinds 2017 wordt er in de Verenigde Staten en Canada een Flat Earth International Conference georganiseerd. De - voorlopig - laatste lijkt te hebben plaatsgehad in 2019, maar ook in andere landen worden soortgelijke bijeenkomsten georganiseerd. De gyroscoop wordt onder aanhangers van dergelijke theorieën vaker genoemd als instrument dat de platheid van de aarde zou bewijzen.

De gyroscoop kan dat echter niet bewijzen. Het instrument is wél zeer geschikt om aan te tonen dat de aarde om haar as draait. Hoe dat werkt, wordt uitgelegd op de website Flight Literacy. Stel: een gyroscoop wordt op de Noordpool geïnstalleerd, met de draai-as evenwijdig aan een meridiaan (van noord naar zuid, dus 'verticaal'). Het lijkt dan alsof de stand van de gyroscoop met ieder uur 15 graden meer wegdraait van zijn oorspronkelijke stand. In werkelijkheid blijft de gyroscoop op hetzelfde punt in de ruimte gefixeerd. De afwijking wordt veroorzaakt doordat de aarde met 15 graden per uur draait (360 graden per 24 uur).

De Netflix-documentaire Behind the Curve laat zien dat complotdenkers moeite hebben de gyroscoop in hun theorie in te passen. De documentaire volgt onder andere Bob Knodel, prominent verspreider van complottheorieën over een platte aarde. Vanaf 48:20 vertelt Knodel dat mensen uit zijn gemeenschap voor 20.000 dollar een zeer precieze lasergyroscoop hebben gekocht, om aan te tonen dat de aarde niet draait. Tot hun schrik liet de gyroscoop een afwijking van 15 graden per uur zien ten opzichte van zijn oorspronkelijke stand. Knodel blijft echter volhouden dat de afwijking niet door de draaiing van de aarde veroorzaakt kan worden.

Om aan te tonen dat de draaiende aarde rond is, zijn talloze manieren voorhanden. In deze wetenschapsblog worden er tien genoemd. Zo laat bijvoorbeeld de kromme schaduw op de maan, wanneer de aarde tussen de maan en de zon in staat, de contouren van de aarde zien. Wanneer we schepen op zee aan de horizon zien verschijnen, zien we eerst het topje van de mast, alsof het schip uit de zee oprijst - ook dit komt door de kromming van de aarde. Ook bestaan er vele foto's, vanuit ruimtestation ISS, die de kromming van de aarde laten zien.

(Stand van zaken: 12.07.2022)