Ammoniak belangrijkste bron stikstofprobleem Nederland

Er lijkt veel verwarring te bestaan in Nederland over de stikstofuitstoot. Dit staafdiagram wordt massaal gedeeld op Facebook (zoals hier, hier en hier). Het zou een overzicht zijn van de grootste stikstofuitstoters van Nederland en zorgt voor verontwaardiging onder veel Facebookgebruikers. De huidige stikstofmaatregelen lijken nu namelijk vooral de boeren te treffen en die staan niet in deze top vijf. Reden voor argwaan? Niet echt: de interpretatie van de cijfers klopt niet en bovendien zijn ze onvolledig.

Beoordeling

De bewering dat de boeren volgens het staafdiagram niet de grootste stikstofuitstoters zijn, kan helemaal niet uit die cijfers geconcludeerd worden. Het diagram bevat informatie over de grootste NOx-uitstoters, wat een vorm van stikstof is, naast NH3. NH3 wordt vooral door de landbouw en veeteelt uitgestoten. De boeren hebben wel degelijk het grootste aandeel in de Nederlandse stikstofemissies.

Feiten

De cijfers uit het staafdiagram zijn afkomstig uit de ranglijst van de honderd grootste stikstifoxiden(NOx)-uitstoters in Nederland. Deze lijst werd samen met een lijst met de honderd grootste ammoniak(NH3)-uitstoters openbaar gemaakt op 5 april 2022 door Natuur- en Stikstofminister Van der Wal.

Voordat we dieper op de lijsten ingaan, is het van belang de grootste verwarring in het stikstofdebat te verhelpen, namelijk het gebruik van het woordt ‘stikstof’. Boven het gedeelde staafdiagram staat ‘Stikstof, de grootste uitstoters’ met het scheikundige symbool N2 erbij. N2 staat voor het stikstofmolecuul waar 78% van onze lucht uit bestaat. Deze vorm van stikstof is van zichzelf niet schadelijk, maar juist noodzakelijk voor het leven op aarde.

Er zijn verbindingen met stikstof die wél schadelijk zijn voor mens en natuur. Dit zijn reactieve vormen van stikstof: stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3). NOx wordt met name door verkeer en industrie uitgestoten, NH3 door de landbouw en veeteelt. De uitstoot van beide stoffen zorgt samen voor het stikstofprobleem. Ze hebben allebei een negatief effect op de luchtkwaliteit en biodiversiteit in Nederland.

Het gaat dus om verschillende moleculaire stoffen, waarin verschillende sectoren het grootste aandeel hebben. Dit maakt het begrijpelijk dat er twee lijsten met de hoogste uitstoters gepubliceerd werden, respectievelijk voor NOx en NH3. Het gevaar bestaat alleen dat een gedeelte van het verhaal achterwege blijft, en daar zijn de hier besproken facebookposts een goed voorbeeld van.

Eenzijdige data

De gegevens uit het staafdiagram in de Facebookpost kloppen met de cijfers vanuit de Rijksoverheid: ze zijn na de komma naar boven afgerond. Wat niet klopt is dat het draait om de grootste stikstofuitstoters: het gaat in deze orginele lijst van de Rijksoverheid om de grootste stikstofoxiden-uitstoters (NOx-uitstoters), wat met name verkeer en industrie zijn.

Deze lijst bevat niet de grootste NH3-uitstoters, de vorm van reactieve stikstof die met name uit de landbouw voortkomt. De honderd grootste NH3-uitstoters volgens de Rijksoverheid zijn hier terug te vinden. In 90 van de 100 gevallen gaat het om een veehouderijbedrijf.

Greenpeace zette beide lijsten om naar een overzichtelijk kaartje waarop de in totaal 200 grootste uitstoters van NOx en NH3 samen met de kwetsbare Natura-2000 gebieden te zien zijn.

Boeren de meeste uitstoot

Uit gegevens van het CBS blijkt dat de Nederlandse stikstofuitstoot voor circa 65% bestaat uit ammoniak (NH3) en 35% uit stikstofoxiden (NOx). De diagrammen op deze pagina van het CBS tonen aan dat de landbouwsector verantwoordelijk was voor 87,3% van de ammoniakuitstoot. Aan de NOx-uitstoot had het wegverkeer het grootste aandeel met 34%. De landbouw heeft dus wel degelijk het grootste aandeel aan de totale stikstofuitstoot in Nederland.

Daar komt bij dat NH3 de eigenschap heeft relatief dicht bij de bron neer te slaan. Dit is de stikstofdepositie die leidt tot slechte bodemkwaliteit.

NOx heeft juist de eigenschap dat ze honderden kilometers door de lucht kan afleggen. Dit maakt de NOx-uitstoot niet minder kwalijk dan de NH3-uitstoot, maar verklaart wel waarom het verstandig is de NH3-uitstoot snel te beperken, wanneer de lokale natuur (denk aan de Natura 2000-gebieden), effectief beschermd moeten worden.

In dit figuur uit een studie van het TNO is te zien dat de grootste stikstofdepositie in Nederland door NH3 veroorzaakt wordt. De landbouwsector heeft het grootste aandeel in de stikstofproblemen waar Nederland mee kampt, in tegenstelling tot wat de foutief geïnterpreteerde cijfers ons willen doen geloven.

(Stand van zaken: 29.6.2022)