Ook in 2017 was stikstofuitstoot Nederland hoog

De NOS kopte op 1 augustus 2017: ‘Nederlandse boeren hebben laagste milieu-impact ter wereld’. Nu de stikstofdiscussie weer volop aan de gang is, zien mensen dit online als bewijs dat zij nu worden belazerd. Teksten als ‘Vijf jaar later zijn het de grootste vervuilers van europa en moeten zsm met alles stoppen’ en ‘Toen waren ze de helden qua lage uitstoot… Nu zijn het grootste vervuilers….’ worden bij de schermafbeelding gedeeld. Maar vervuiling door de landbouwsector was in 2017 al wel degelijk aan de orde.

Beoordeling:

Ook in 2017 was het stikstofoverschot in Nederland al het hoogste van de EU. Dat schrijft de NOS ook in het artikel uit dat jaar dat zo massaal wordt gedeeld. De titel van het NOS-artikel berust op de conclusie van één onderzoek van de ABN AMRO. Dat onderzoek is geen bewijs dat er in 2017 niets aan de hand was wat betreft stikstofuitstoot. Deze studie werd bovendien destijds al bekritiseert vanwege een ongefundeerde conclusie.

Feiten:

Op sociale media wordt de kop van een NOS-artikel nu honderden keren gedeeld. Dat gebeurt in de nasleep van de aangekondigde stikstofaanpak. Reductie van stikstofuitstoot is nodig om de natuur en biodiversiteit in Nederland te beschermen. De agrarische sector speelt een belangrijke rol in die uitstoot. Die moet de komende jaren dan ook drastisch omlaag om de doelen voor 2030 te halen. Dat kan zelfs betekenen dat sommige boeren moeten stoppen met hun bedrijf, bevestigde landbouwminister Staghouwer.

Het NOS-artikel uit 2017 dat wordt gedeeld, laat voor sommigen zien dat de huidige ophef over stikstof ‘onzin’ is. In 2017 hadden de Nederlandse boeren tenslotte nog ‘de laagste milieu-impact ter wereld’. Dus hoe kunnen ze in vijf jaar tijd opeens de grootste vervuilers zijn?

Het artikel werd geschreven over een onderzoek van de bank ABN Amro. De kop is gebaseerd op een resultaat uit het onderzoek en staat dus ook tussen aanhalingstekens. Dat is de journalistieke schrijfstijl om een conclusie toe te schrijven aan een persoon of onderzoek.

Wie het artikel helemaal leest, ziet dat ook hierin al de hoge stikstofuitstoot van de agrarische sector werd benoemd. ‘Naar Europese begrippen is de Nederlandse intensieve landbouw immens,’ schrijft de NOS in de laatste alinea. ‘Het is de grootste ruimtegebruiker op het platteland en zorgt onder meer voor de hoogste stikstof- en fosfaatoverschotten in de EU.’

Het onderzoek

De bewering dat de Nederlandse boeren de laagste milieu-impact ter wereld hebben, staat ook in een nieuwsbericht van ABN Amro over het rapport. Dit zou te meten zijn aan de ‘hoge opbrengst per kilo’s product’. Daarin blijkt de Nederlandse agrarische sector heel productief. Bovendien daalde het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en kunnen we restproducten uit de voedingsmiddelenindustrie kwijt in diervoer. Dat klinkt inderdaad circulair en duurzaam.

Dat de Nederlandse landbouwsector in 2017 goed scoorde op punten als hernieuwbare energie of het tegengaan van voedselverspilling betekent alleen niet dat de stikstofuitstoot ook laag was. Duurzame en circulaire initiatieven kunnen tegelijkertijd bestaan met andere, vervuilende processen.

De claim van ABN Amro dat Nederland de beste van de wereld is op dit gebied, werd ook destijds al in twijfel getrokken. NRC probeerde de onderbouwing hiervoor te vinden, maar concludeerde dat deze claim ongefundeerd was. ‘Per eenheid product scoort Nederland inderdaad goed’, vertelt Henk Westhoek, programmaleider Landbouw en Voedsel bij het Planbureau voor de Leefomgeving, in het stuk van NRC. ‘Maar doordat er veel per hectare grond geproduceerd wordt, is de milieu-impact per hectare hoog.’ Er zijn geen wereldwijde standaarden voor milieu-impact. Zeggen dat Nederland de beste is, is dus lastig te onderbouwen.

Han Olff, hoogleraar ecologie en natuurbeheer aan de Rijksuniversiteit Groningen, schreef ook in 2017 al dat hij de conclusies van ABN Amro misleidend vond. Olff haalt aan dat Nederland onderaan de Europese lijsten van milieukwaliteit stond. ‘Het is dan wel uitermate misleidend en cynisch om nu "oppervlakte nodig per kg product" als indicatie van de duurzaamheid en milieuvriendelijkheid van de Nederlandse landbouw te nemen,’ schrijft hij.

Ook beargumenteert Olff dat het een te grote versimpeling is om te zeggen dat intensieve landbouw goed is, omdat het ruimte zou overlaten voor de natuur: ‘in een klein land met gefragmenteerde natuur als Nederland zijn vooral de negatieve effecten van intensieve landbouw op natuur dominant door uitstralende effecten van bestrijdingsmiddelen, verdroging en vermesting.’

Of dit ene ABN Amro-onderzoek een basis is om te kunnen stellen dat Nederlandse boeren de laagste milieu-impact van de wereld hebben, werd dus ook destijds al door meerdere bronnen betwist. Het zegt bovendien niets over stikstofuitstoot.

Stikstofsituatie in 2017

Nederland is de Europese koploper van stikstofemissies en stoot vier keer meer dan gemiddeld uit. De landbouw is daar in Nederland weer de grootste bijdragende sector voor.

De stikstofuitstoot wordt grofweg in twee soorten stoffen onderverdeeld: NH3 (ammoniak) en NOx (stikstofoxiden). NH3 komt vooral voort uit de veestapel, NOx uit verkeer en industrie. In dit figuur van het RIVM is te zien dat de Nederlandse stikstofdepositie (wat volgt op de stikstofuitstoot) voor het meerendeel door de landbouw veroorzaakt wordt (45%).

Met name NH3 heeft de eigenschap dat het in haar direct omgeving neerslaat. Daarmee heeft het ook groot effect op de biodiversiteit en natuurkwaliteit in het omliggende land. Dat is iets waar nu maatregelen tegen worden genomen en juist deze vorm van uitstoot wordt voor 87% veroorzaakt door de landbouw.

Volgens de claims online zou de landbouw ‘nu opeens’ de grootste vervuilers zijn, maar de stikstofuitstoot in de landbouw was in 2017 op een vergelijkbaar niveau. De ammoniakuitstoot was ook iets groter dan in het laatste meetjaar: 2020 (gele tabbalk open klikken voor grafieken).

Sinds 1990 zit er wel een dalende trend in, maar nog altijd is de uitstoot te hoog om aan de Europese Habitatrichtlijn te kunnen voldoen. Die legt geen stikstofnorm op, maar vereist wel dat elk EU-land de biodiversiteit beschermt in natuurgebieden. Eén van de aspecten hierbinnen is het neerslaan van stikstof in die gebieden. En het Nederlandse uitstoot is hier dus het hoogste van de hele EU. Dat concludeerde onderzoeksbureau TNO op basis van cijfers uit 2017.

Om de natuurgebieden in Nederland te herstellen, moet de stikstofuitstoot drastisch omlaag. Hoeveel dat is verschilt per gebied. Ook in 2017 bestond die te hoge uitstoot dus, maar door jarenlange opbouw zonder maatregelen en actief beleid moet er nu vrij plotseling een grote slag gemaakt worden.

Probleem bestond al langer, concrete actie wel pas recent

De stikstofuitstoot in de landbouw is niet ‘opeens’ een probleem, zoals Deutsche Presse-Agentur ook al in een eerdere factcheck uitlegde. Het is wel zo dat we sinds 2019 veel meer over het stikstofprobleem horen. Dat heeft te maken met een oordeel van de Raad van State uit dat jaar.

Vier jaar eerder, in 2015, werd  de wet Programmatische Aanpak vermindering Stikstofdepositie (PAS) aangenomen. De wet werd gebruikt om makkelijker vergunningen voor bouwprojecten te verlenen, terwijl er onvoldoende rekening werd gehouden met een verhoogde stikstofuitstoot door deze projecten.

De Raad van State oordeelde in 2019 dan ook dat dit beleid contraproductief was en in strijd met de EU-richtlijnen. Er werd een stop gezet op de verlening van vergunningen en circa 18.000 bouwprojecten (van o.a. veestallen, huizen en wegen) kwamen stil te liggen. Sindsdien staat stikstof dus in de kijker en moeten opeens alle zeilen worden bijgezet om die uitstoot omlaag te krijgen.

Eén nieuwsartikel over één onderzoek uit 2017, waarvan de conclusies bovendien te betwisten zijn, is dus geen bewijs dat we ‘worden belazerd’ tijdens de stikstofcrisis. Ook in 2017 was er wel degelijk een stikstofprobleem, zoals het NOS-artikel toentertijd ook al vermeldde.

(Stand van zaken: 29/06/2022)