Stikstof waait grenzen over, maar het beleid doet dit niet

Woedende boeren op de stoep bij een minister, afgezette wegen door tractoren en een trekkerkonvooi op weg naar het Malieveld: de stikstofcrisis in Nederland heeft de afgelopen jaren veel onrust veroorzaakt. Na bekendmaking van de nieuwe stikstofaanpak op 10 juni 2022 barst online de verontwaardiging los. 'Nederland heeft een stikstofcrisis’, wordt in deze Facebookpost beweerd, 'en dat is vreemd, want Duitsland en België hebben nergens last van’. Is dat echt zo? Eindigt de stikstofproblematiek bij de landsgrenzen? Natuurlijk niet, maar het beleid doet dat wel.

Beoordeling

Deze bewering is onjuist. De hele wereld kampt met een stikstofprobleem. Grenzen hebben hier geen invloed op. Nederland is Europese koploper in de stikstofuitstoot en emiteert meer stikstof dan dat er in het eigen land neerslaat, waardoor een groot gedeelte naar het buitenland overwaait. Dat er in Nederland van een crisis wordt gesproken, heeft meer te maken met het Nederlandse stikstofbeleid dan de hoeveelheid stikstof in de lucht.

Feiten

Nederland is de Europese koploper van stikstofemissies en stoot vier keer meer dan gemiddeld uit. Het grootste gedeelte van haar uitstoot waait over naar het buitenland. Op deze kaart uit een studie van het TNO is de Nederlandse stikstofbalans te zien. De totale neerslag van stikstof (ook wel: depositie) in Nederland beslaat 10,1 kg nitraat/hectare. Haar export bedraagt het driedubbele: 33,9 kg nitraat/hectare.

De stikstofuitstoot wordt in twee soorten stoffen onderverdeeld: NH3 (amoniak) en NOx (stikstofoxiden). NH3 komt vooral voort uit de veestapel, NOx uit verkeer en industrie. In dit figuur van het RIVM is te zien dat de Nederlandse stikstofdepositie voor het meerendeel door de landbouw veroorzaakt wordt (45%).

De emissies verschillen op lokaal niveau, afhankelijk van de hoeveelheid verkeer en/of landbouw in het gebied. Veel van onze stikstofuitstoot waait dus de grens over, maar met name NH3 heeft ook de eigenschap in haar directe omgeving neer te slaan. Aangezien de landbouw voor het hoogste percentage stikstofuitstoot verantwoordelijk is, ligt het volgens het TNO (pagina 12) voor de hand in deze sector maatregelen te treffen voor stikstofreductie. Dit heeft op nationaal niveau het snelste effect. Bovendien kan de Nederlandse regering enkel maatregelen voor haar eigen gebied treffen.

Hoe zit het in België?

België is nummer twee op de lijst van hoogste emissiedichtheid van Europa. Bij onze directe buur, het gewest Vlaanderen, staan ze op het punt strengere stikstofmaatregelen door te voeren. Daar moet bijvoorbeeld de varkensstapel in 2030 met 30% verminderd worden. En een aantal veebedrijven moeten gedwongen de deuren sluiten.
Ook in Vlaanderen leidt dit tot hevige protesten (hier, hier).

De Vlaamse minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) benadrukt het belang van grensoverschrijdende samenwerking. Meer dan 40% van de stikstofneerslag in Vlaanderen komt vanuit Nederland, aldus Demir. Omgekeerd komt ook Vlaamse uitstoot in Nederland terecht.

En in Duitsland?

Duitsland volgt op nummer drie in de Europese stikstootuitstoot. In 2019 klaagde het Europese Hof de Duitse regering aan voor het schenden van de EU-nitraatrichtlijnen (ook deel van het stikstofprobleem). Duitsland werd gedwongen strengere maatregelen te nemen. Dit werd omgezet in de vorm van de zogehete Düngerverordnung: het bemesten van landbouwgrond moest beperkt worden om de hoeveelheid nitraat in het grondwater naar beneden te krijgen. Dit leidde tot vergelijkbare protesten als in Nederland en Vlaanderen.

Waarom in Nederland een crisis?

De stikstofproblematiek heerst wereldwijd. De stikstofcrisis in Nederland komt dan ook niet alleen voort uit het hoge stikstofpercentage in de lucht. De consequenties van het Nederlandse beleid leidde tot een juridische en socio-economische crisis, zoals dit overzicht van de NOS laat zien.

In 2015 werd de wet Programmatische Aanpak vermindering Stikstofdepositie (PAS) aangenomen. De wet werd gebruikt om makkelijker vergunningen voor bouwprojecten te verlenen, terwijl er onvoldoende rekening werd gehouden met een verhoogde stikstofuitstoot.

Hierdoor oordeelde de Raad van State op 29 mei 2019 dat dit beleid contraproductief was en in strijd met de EU-richtlijnen. Er werd een stop gezet op de verlening van vergunningen en circa 18.000 bouwprojecten (van o.a. veestallen, huizen en wegen) kwamen stil te liggen, met soms grote financiële gevolgen voor de betroffenen die al in de bouwprojecten hadden geïnvesteerd.

Hoewel de problematiek rond de stikstofemissies en huidge maatregelen in Nederland, Vlaanderen en Duitsland op elkaar lijken, is door deze voorgeschiedenis de situatie in Nederland wel degelijk anders. De socio-economische gevolgen zijn in Nederland groter en de problemen slepen zich al langer voort. Dit is de reden waarom er in Nederland van een crisis wordt gesproken.

(Stand van zaken: 15.06.2022)