Apenpokken staat al langer op de radar van wetenschappers

De huidige internationale uitbraak van het apenpokkenvirus zou geen toeval zijn en van tevoren gepland. Althans, die conclusie trekken veschillende facebookgebruikers (hier, hier, hier) uit het rapport dat het Nuclear Threat Initiative (NTI) in november 2021 publiceerde. De datum voor de uitbraak van een apenpokkenvirus in het rapport lijkt overeen te komen met de verspreiding van het huidige apenpokkenvirus nu. ‘Het draaiboek voor de komende 1,5 jaar ligt gewoon al vast’, klinkt het onder deze facebookpost.

Beoordeling

Deze bewering is onjuist. Het rapport is het verslag van een training die het NTI in maart 2021 tijdens de veiligheidstop in München hield. Het is geen draaiboek voor het verloop van het huidige apenpokkenvirus. Dat de datum van uitbraak in de fictieve oefening min of meer overeenkomt met de huidige uitbraak van het apenpokkenvirus berust op louter toeval. Realistische trainingen als deze worden regelmatig gehouden

Feiten

Het rapport in kwestie betreft geen draaiboek of uitgewerkt plan, maar is een fictief scenario dat door het NTI voor trainingsdoeleinden werd ontwikkeld. In samenwerking met de veiligheidstop in München doorliep het NTI begin maart 2021 dit fictieve scenario met leiders en specialisten uit heel de wereld om hen voor te bereiden op en bewust te maken van de consequenties van een mogelijke nieuwe pandemie.

Het NTI is een non-profit en onpartijdige organisatie die het terugdringen van nucleaire en biologische dreigingen voor de mensen als doel heeft. Dergelijke trainingen waarin fictieve scenario’s worden doorlopen worden in het Engels ‘tabletop-excercises’ genoemd en zijn niets bijzonders. De afgelopen jaren werden zulke trainingen al vaker op internationaal niveau georganiseerd om mensen op doemscenario’s voor te bereiden (hier, hier, hier, hier).

Datum en virus

Hoewel in berichten op sociale media een overeenkomst tussen het NTI-rapport en werkelijkheid gesuggereerd wordt, blijkt dit bij nauwkeurigere blik niet op te gaan. Dat de datum van uitbraak en de virussoort van de apenpokkenuitbraak in huidige wereld grofweg overeenkomen met het fictieve scenario berust op louter toeval, laat het NTI in verklaring op 24 mei 2022 weten.

Wie het rapport uitvoeriger bekijkt, zal bijvoorbeeld lezen dat de apenpokkenuitbraak in het fictieve scenario veroorzaakt wordt door een terroristische aanval (pagina 13). Het echte apenpokkenvirus heeft zich waarschijnlijk verspreid via twee grote raves die in België en Spanje werden gehouden, aldus AP News.

Bovendien liet de WHO-Europe directeur Hans Kluge in een verklaring op 31 mei 2022 weten dat het virus zich met zekerheid al sinds midden april in Europa verspreidt. Er is dus geen sprake geweest van een plotselinge aanval en uitbraak van het virus op 15 mei 2022, zoals in de oefening.

De meest actueel beschikbare cijfers van het WHO over het aantal apenpokkenbesmettingen dateren van 2 juni 2022. Buiten de West-Afrikaanse landen waar het virus endemisch is, zijn 780 ziektegevallen bevestigd binnen de lidstaten van de WHO. Er zijn nog geen doden in verband gebracht met de laatste uitbraak van het virus. Dit is beduidend minder dan het aantal besmettingen uit het fictieve NTI-rapport: 1421 gevallen en vier doden per 5 juni 2022 (zie figuur 1 pagina 10). Het merendeel van het fictieve scenario toont dus geen overeenkomst met de werkelijkheid.

De in de NTI-oefening voorgestelde ziektekiem was een hypothetische vervorming van de natuurlijke stam van het al bestaande apenpokkenvirus, die in het scenario tot meer besmettingen leidde. Het NTI schrijft in hun verklaring dat de belangrijkste conclusie van de oefening niet om de ontwikkeling van een specifieke soort ziektekiem draait, maar om het feit dat de wereld nog steeds bijzonder slecht voorbereid is zich tegen toekomstige pandemiëen te weren.

Apenpokken al langer gekend

Dat het apenpokkenvirus plotseling groot in het nieuws is, waardoor het NTI rapport voor sommigen een vooropgezet plan lijkt, betekent niet dat er voorheen geen sprake van het virus was. Zo werden tussen 2017 en 2019 in Nigeria 183 meldingen gedaan van het apenpokkenvirus. Van januari tot en met midden september 2020 meldde de WHO meer dan 4500 verdachte gevallen van apenpokken in de Democratische Republiek Congo.

En op de officiële website van de Britse regering is te lezen dat het virus al meerdere malen (in 2018, 2019 en 2021) met een reiziger uit West-Afrika het Verenigd Koninkrijk binnen kwam. Wetenschappers waarschuwden al jaren voor een mogelijke wereldwijde verspreiding van het virus, maar werden al die tijd genegeerd, schrijft CBC News.

Voor het NTI was deze realistische dreiging van het apenpokkenvirus een reden om een extremere versie van het virus in hun fictieve scenario op te nemen. Daarnaast laat het NTI weten voor hun training bewust een ander virus - met andere eigenschappen - te hebben gekozen dan het coronavirus. De training werd in maart 2021 gehouden (een jaar na de uitbraak van de pandemie in Europa). Het was de bedoeling dat de deelnemers tijdens de oefening buiten de kaders van de toenmalige coronastrategie van hun land zouden denken, om zich op een eventuele nieuwe en andere pandemie voor te kunnen bereiden.

Structureel nepnieuws

Nepnieuwsberichten die vraagtekens zetten bij officiële rapporten en ervan uitgaan dat pandemiën gepland worden, werden door Deutsche Presse-Agentur (dpa) de afgelopen jaren al vaker ontkracht (bijvoorbeeld hier en hier). In deze factcheck uit oktober 2021 is te lezen hoe ook voor de coronapandemie een oefening werd aangehaald als bewijs dat de coronapandemie gepland was. Maar ook hier ging het om een fictieve training over reële scenario’s, opgezet om de wereld juist voor te bereiden op crisissituaties. In alle gevallen was er geen sprake van een draaiboek of vooropgezet plan.

(Stand van zaken: 07.06.2022)