Apenpokken en pokken die in 1980 werden uitgeroeid zijn twee verschillende ziektes

De apenpokken zijn de afgelopen tijd volop in het nieuws. ‘Nee hè, toch niet weer een nieuwe pandemie?’, verzuchten velen. Net als COVID-19 is deze (nog enigszins mysterieuze) uitbraak ook weer een bron van mis- en desinformatie.

Verschillende mensen zetten vraagtekens bij het natuurlijke ontstaan van deze uitbraak. Een tweet waarin staat dat de wereld in 1980 al pokkenvrij was verklaard en dat het virus enkel nog bestaat in het lab, wordt veel gedeeld. Ook zou de VS 'toevallig' net een behandeling voor pokken hebben ingekocht. Deze informatie wordt online gelinkt aan de apenpokkengevallen van nu (hier, hier en hier). Maar is dat wel terecht? 

Beoordeling:

De wereld is inderdaad in 1980 pokkenvrij verklaard, maar dit geldt enkel voor de pokken. Dat is iets anders dan apenpokken. Er bestaan verschillende vormen. De VS koopt inderdaad Tpoxx in, dat doen ze vaker en is preventief in het geval van een biologische aanval waarbij de pokken zouden worden gebruikt. Wat de beweringen gemeen hebben is dat ze geen nieuwe ontwikkelingen laten zien, en geen bewijs zijn dat deze uitbraak van de apenpokken gepland of onnatuurlijk zou zijn.

Feiten:

Om direct maar met de belangrijkste context in huis te vallen: er zijn verschillende ziektes die het woord 'pokken' dragen. Dit lijkt dan ook een verzamelterm als het op zichzelf wordt gebruikt, maar dat is het niet. De pokken wordt soms ook wel ter onderscheiding mensenpokken of in het Engels smallpox genoemd. Het is iets anders dan apenpokken, waterpokken of koepokken. Hoewel een gemeenschappelijke eigenschap is dat je er blaasjes of wondjes van op je lichaam krijgt, zijn deze ziektes zeker niet allemaal hetzelfde.

Drie van deze pokkenziekten worden wel veroorzaakt door virussen uit dezelfde familie: de pokken, apenpokken en koepokken. Zij onstaan allemaal door orthopoxvirussen, uit de Poxviridaefamilie. Voor de waterpokken is dit anders, dat virus komt uit de familie van herpesvirussen.

De wereld pokkenvrij

Dat de wereld 'pokkenvrij' werd verklaard in 1980 is correct. Dit gaat daarentegen alleen over de pokken en kon enkel worden gerealiseerd door een gigantische wereldwijde vaccinatiecampagne. Dit heeft dus geen betrekking op apenpokkenuitbraken. Die kwamen ook na 1980 nog regelmatig voor, veelal in Afrikaanse landen, maar ook daarbuiten. Dit is dan ook geen nieuw virus. Het werd voor het eerst in mensen gevonden in 1970.

Het klopt ook dat er nog wel voorraden van de pokken bestaan in laboratoria. Wetenschappers wilden er namelijk nog steeds wel onderzoek mee kunnen blijven doen. In 1981 was het virus nog in vier laboratoria in de wereld aanwezig (in de VS, Engeland, Rusland en Zuid-Afrika). Nu is dit nog verder teruggeschaald naar nog maar twee locaties, één in de Verenigde Staten en één in Rusland.

Het grote verschil is dus dat de pokken nu enkel nog in een laboratorium bestaan. Maar apenpokken en koepokken zijn nog altijd rondgaande virussen onder de bevolking.

VS kocht voor miljoenen aan pokkenbehandeling

De passage over de koop van Tpoxx door de Amerikaanse overheid mist ook weer essentiële context. Met die context is duidelijk dat dit geen nieuwe ontwikkeling is.

Tpoxx is een medicijn tegen pokken dat in 2018 werd goedgekeurd in de Verenigde Staten. Sindsdien wordt het ook ingekocht door de Amerikaanse overheid. In 2018 legden zij al direct 2 miljoen dosissen opzij. Voor het vierde kwartaal van 2021 kocht de overheid inderdaad ook voor 113 miljoen dollar aan dosissen in. Maar waarom werd er bijna 40 jaar nadat de pokken waren uitgeroeid nog een nieuw medicijn voor goedgekeurd? En waarom wil de Amerikaanse overheid daar een voorraad van hebben?

Dat heeft te maken met biologische dreiging. Ook voordat Tpoxx was goedgekeurd, deed de VS al hetzelfde met andere pokkenmedicatie. De enige bekende pokkenkweken in laboratoria zijn, zoals eerder al benoemd, in de VS en Rusland. Er zijn daarentegen angsten en geruchten dat er elders nog meer voorraden achter de hand worden gehouden. Dit pokkenvirus zou kunnen worden losgelaten en gebruikt als bioterrorisme. Omdat tegenwoordig bijna niemand meer wordt gevaccineerd tegen de pokken, zou dat desastreuze gevolgen kunnen hebben. Om hierop voorbereid te zijn, wil de Amerikaanse overheid een voorraad van medicatie tegen de pokken paraat hebben.

Het feit dat de Amerikanen het medicijn inkopen heeft dus geen direct link met de nieuwe uitbraak van de apenpokken. Hoewel dit medicijn in eerste instantie niet voor apenpokken ontwikkeld is, is het inmiddels in de EU wel goedgekeurd voor het gebruik bij dit virus. Omdat de twee virussen in dezelfde familie zitten, kan het medicijn tegen beiden werken. In uitzonderlijke gevallen werd Tpoxx al wel eens gebruikt voor een enkel geval van apenpokken of koepokken voor de goedkeuring. In 2021 gebeurde dit nog bij een geval van apenpokken in het Verenigd Koninkrijk. Dit heet 'compassionate use’ en wordt gedaan als laatste redmiddel als er geen ander medicijn is dat tegen de ernstige ziekte kan werken.

Bill Gates

Microsoft-oprichter Bill Gates sprak in 2021 nog over hoe de pokken wellicht ooit zouden kunnen worden gebruikt voor bioterrorisme en dat we hierop voorbereid moeten zijn. Zoals hierboven ook al is gebleken, is dat geen nieuwe angst. Ook hij sprak hier weer over de pokken (smallpox) en niet over apenpokken. Die laatste infectie verloopt overigens ook doorgaans vele malen milder dan een pokkeninfectie. Maar ook deze waarschuwingen van Gates over de pokken hebben dus geen aantoonbare link met de huidige – wijdverspreide, maar nog kleine – uitbraak van apenpokken.

G7-ministers

De gezondheidsministers van de G7-landen oefenden deze maand inderdaad in Berlijn met een uitbraak van fictieve 'luipaardpokken', dat meldden Duitse media. Dit was om te bekijken hoe overheden in het vervolg pandemieën sneller kunnen herkennen en daarbij samen kunnen werken. Niet zo’n vreemde gedachte, nu de wereld nog in de nasleep van de coronapandemie zit. Ook hier is dus weer geen enkel bewijs dat het iets van doen zou hebben met de apenpokkenuitbraak. Gevallen van die infecties komen tenslotte al jaren regelmatig voor.

Samenvattend: de verschillende beweringen in de tweet zijn correct. Deze feiten koppelen aan de huidige uitbraak van apenpokken, zoals dat in Facebookberichten geregeld wordt gedaan, is daarentegen onterecht. De gebeurtenissen die worden beschreven in de tweet zijn bovendien niet nieuw. Ook na het uitroeien van de pokken zijn gezondheidsorganisaties en overheden nog altijd waakzaam op een nieuwe (al dan niet bioterroristische) uitbraak. Het is namelijk een gevaarlijk virus, dat vele mensen kan doden. Voor de huidige apenpokken is dat risico een stuk minder groot.

(Stand van zaken: 27/05/2022)