Vorige eed nog geldig voor aantal ministers uit huidig kabinet

In een video van de beëdiging van het kabinet-Rutte IV, getoond tijdens een samenkomst, is te zien dat sommige ministers de eed niet opnieuw moeten afleggen. Dit is omdat ze dat al deden bij het vorige kabinet en doorgaan in het nieuwe kabinet. Bij de samenkomst wordt beargumenteerd dat dit niet kan omdat het vorige kabinet ontslag genomen heeft en die eed dus niet meer geldig is. Iemand in het publiek merkt ook op dat ze dus ook niet strafbaar zouden zijn, omdat ze de eed niet hebben afgelegd. De Facebookgebruiker die de video deelt suggereert dat dit "het spel" is en dat de desbetreffende ministers zo "hun eed ook nooit kunnen overtreden". Hoe zit dat? 

Beoordeling

De desbetreffende ministers zijn technisch gezien nooit ontslagen geweest, want de koning heeft hun ontslag nooit aanvaard. Daarom was er voor hen geen nood om de eed of belofte opnieuw te doen. Ministers kunnen ook niet vervolgd worden voor het overtreden van de eed. Ze kunnen wel vervolgd worden voor ambtsdelicten.

Feiten

Op 10 januari 2022 werd het kabinet-Rutte IV beëdigd. Zoals in de grondwet is vastgelegd, legden alle nieuwe ministers ten overstaan van de koning een eed, verklaring of belofte af. Daarin beloven zij trouw te zijn aan de grondwet en een getrouwe vervulling van hun ambt. Mark Rutte, Wopke Hoekstra, Carola Schouten, Kajsa Ollongren en Hugo de Jonge legden deze eed niet af. Aangezien zij minister in de vorige regering waren, hoefden ze hun eed niet te hernieuwen. Dat legt de directeur van het kabinet van de koning ook uit in de getoonde video.

Ontslag aanvaarden

Volgens de spreker op de gefilmde samenkomst had dat daarentegen wel gemoeten, omdat de vorige regering ontslag genomen heeft. Sigrid Kaag zat ook in de vorig regering, maar moest wel de eed opnieuw afleggen. Wat is dan het verschil? Volgens Wim Voermans, hoogleraar Staats- en Bestuursrecht aan de Universiteit Leiden, zit het verschil in de aanvaarding van dat ontslag door de koning. 

Hij legt aan Deutsche Presse-Agentur (dpa) uit dat iemand minister is zolang die niet ontslagen is. Sigrid Kaag nam ontslag als minister in september 2021 en dat werd door de koning verleend. Ze werd opgevolgd door Tom de Bruijn en was dan ook geen minister meer. Toen het voltallige kabinet haar ontslag aanbood in januari 2021 "heeft de koning dat niet direct aanvaard, maar in beraad genomen", aldus Voermans.

Bij de beëdiging van het nieuwe kabinet heeft de koning "het aangeboden ontslag van een paar van die ministers (die doorgingen onder Rutte IV) eenvoudigweg niet aanvaard", legt Voermans uit. Rutte, Hoekstra, Schouten, Ollongren en de Jonge zijn dus ten alle tijden minister gebleven. Ook toen het kabinet demissionair was, waren deze politici nog wel in functie. Een demissionair minister is dus nog altijd een minister. De uitspraak in de gedeelde video dat "hun contract dus ongedaan gemaakt was" omdat ze ontslagen waren, klopt helemaal niet. 

Voermans merkt ook op dat de eed niet constitutief is. Dat wil zeggen dat het ministerschap niet ongeldig zou zijn als de eed niet, verkeerd of te laat wordt uitgesproken. "Op het moment dat de koning en de minister-president je benoemingsbesluit hebben getekend, ben je minister, tot op het moment dat je - ook weer via een getekend koninklijk besluit - wordt ontslagen." Het ministerschap van de hierboven genoemde politici hangt dus niet eens af van het al dan niet afleggen van de eed. 

Voor de goede orde: Hoekstra, Schouten, Ollongren en de Jonge hebben allen in 2017, bij de beëdiging van het vorige kabinet-Rutte III de eed of belofte afgelegd. Mark Rutte deed dit al in 2010 bij zijn eerste regering. Dat gebeurde toen nog niet openbaar. Sindsdien is Rutte onafgebroken premier en heeft hij zijn eed dus niet hoeven overdoen.

Schending van de eed

Naar het einde van de gedeelde video toe, stelt een man uit het publiek dat de ministers dus ook niet strafbaar zouden zijn omdat ze de eed niet hebben afgelegd. Ze zouden het dus hebben gedaan om een straf te ontlopen. Dat de ministers wel degelijk een geldende eed hebben afgelegd, wordt hierboven al aangetoond. Maar hoe zit het met de schending van de eed, of meineed, waaraan de ministers volgens deze man zouden ontsnappen als de eed nooit is afgelegd?

Meineed is volgens Voermans "iets doen wat met de eed strijdig is". Dit is volgens hem niet iets waarvoor ministers vervolgd kunnen worden. Het eventueel niet afleggen van de eed zorgt er dan ook niet voor dat deze ministers plots een domein van juridische onschendbaarheid hebben gevonden.

Ministers kunnen wel degelijk vervolgd worden voor ambtsmisdrijven, dit op grond van de wet ministeriële verantwoordelijkheid en ambtsdelicten leden Staten-Generaal, ministers en staatssecretarissen uit 1855. De eed van de minister heeft daar niets mee te maken.

In de praktijk is dit ook nog nooit voorgevallen. Volgens Voermans onder andere door de ingewikkelde procedure: de Tweede Kamer moet zelf een vervolgingsbeslissing nemen en dan moet de Hoge Raad de verdachte van een ambtsdelict berechten.

Het is niet de eerste keer dat dpa een factcheck schrijft om verwarring rond de eedaflegging in Nederland op te helderen. Zo laat een factcheck uit februari zien dat de opgestoken hand met twee vingers niet stiekem een satanisch gebaar is. 

(Stand van zaken: 29.04.2022)