Lagere mortaliteit coronapatiënten door ivermectine nog altijd onbewezen

In een bericht op Facebook (hier gearchiveerd) laat een fanaccount van Forum voor Democratie zich uit over de werking van ivermectine. Zo wordt er geclaimd dat het medicijn de kans op sterfte door COVID-19 met 96% verminderd. Ook stelt men dat huisartsen die het middel voorschrijven een boete riskeren die op kan lopen tot 150.000 euro.

BEOORDELING: Het bericht klopt niet. Dat ivermectine bij coronapatiënten zorgt voor een 96% lagere kans op sterfte is onbewezen. De website waarnaar wordt gelinkt geeft inderdaad twee studies die dit zouden onderschrijven, maar deze zijn onbetrouwbaar. (Inter)nationale wetenschappelijke instanties wachten nader onderzoek af alvorens zij tot een definitieve conclusie over de werking van het medicijn tegen COVID-19 komen. Het is wel waar dat huisartsen die ivermectine voorschrijven in Nederland een hoge boete kunnen krijgen.

FEITEN: In de reacties onder de post linkt het account door naar een webpagina waar 56 wetenschappelijke onderzoeken staan die de werking van ivermectine tegen COVID-19 zouden bewijzen. Het klopt dat de 96% lagere mortaliteit hier terug te vinden is. Het platform geeft een uitgebreid overzicht van een groot aantal studies naar het middel, maar de vraag is hoe betrouwbaar ze zijn.

Arts-microbioloog Miquel Ekkelenkamp schreef voor Medisch Contact in januari 2021 al een column over de door hem zogenoemde ‘preprintplatforms’: sites waar onderzoeken zonder review gedeeld worden. Hij schetst hier een aantal voorbeelden van inconsistenties in studies naar ivermectine. In een telefonische reactie aan dpa geeft hij aan in sommige gevallen zelfs te twijfelen of een studie wel echt heeft plaatsgevonden: "Als de onderzoeksgroep ruim 1200 mensen bedraagt, lijkt het erg onwaarschijnlijk dat dit door slechts vier wetenschappers uitgevoerd kan zijn."

Iets anders is dus dat veel van de op dit soort websites gepubliceerde studies nog niet ‘peer reviewed’ zijn. Dat betekent dat het onderzoek niet is gecontroleerd door een vakgenoot, wat in de wetenschap gebruikelijk is om de validiteit en betrouwbaarheid te waarborgen. Ook de website die zou aantonen dat het slikken van ivermectine de kans op sterfte door COVID-19 met 96% doet afnemen is een bundeling van gereviewde en niet-gereviewde studies.

De 96% staat inderdaad vermeld op de gedeelde website: “81% and 96% lower mortality is observed for early treatment and prophylaxis”. Profylaxe houdt in dat het gaat om het preventief toedienen van een medicijn. Wie klikt op "mortality" komt uit op de tabel die deze percentages ondersteunt. Hier is te zien dat het cijfer gebaseerd is op twee onderzoeken, van Bernigaud et al. en van Tanioka et al.

Helemaal bovenaan de publicatie van Tanioka et al. staat het DOI-nummer van de studie. Deze linkt naar de pagina van het instituut dat dit onderzoek voor het eerst publiceerde. Hier staat (in het Engels) een zeer expliciete waarschuwing bij: "Dit artikel rapporteert nieuw medisch onderzoek dat nog geëvalueerd moet worden en zodoende niet leidend mag zijn voor klinische praktijken." De studie is dus nog niet ‘peer reviewed’.

Bovendien hebben de drie auteurs niet de werking van het middel onderzocht, maar enkel gekeken naar de verschillen in coronasterfte tussen landen die ivermectine wel voorschrijven en zij die dat niet doen. Daarmee is nog niet aangetoond dat de waargenomen verschillen komen door ivermectine, of door tal van andere factoren die een rol kunnen spelen. Ook is op deze manier niet duidelijke welke patiënt welke dosering heeft gekregen. De studie van Bernigaud et al. (wél peer reviewed) heeft hetzelfde probleem.

Dit onderzoek vond plaats in Franse bejaardentehuizen. In één tehuis hadden bewoners ivermectine gekregen omdat er schurft was uitgebroken, een ziekte waarbij ivermectine wél voorgeschreven kan worden. In dat tehuis zagen onderzoekers een lagere sterfte door COVID-19 dan in de tehuizen waar geen schurft was uitgebroken en dus geen ivermectine werd geslikt door bewoners. Dit bewijst echter wederom nog steeds niet dat de lagere sterfte ook expliciet door de ivermectine komt.

In geen geval kan op basis van deze twee studies geconcludeerd worden dat ivermectine zorgt voor een 96% verminderde kans op sterven door COVID-19. De Stichting Werkgroep Antibioticabeleid (SWAB) bespreekt op haar website verschillende publicaties over ivermectine. Ook zij geven aan dat op ‘preprintplatforms’ onterechte conclusies worden getrokken en durven in ieder geval op het gebied van mortaliteit nog geen uitsluitsel te geven. "Wanneer verdere gegevens over effectiviteit en veiligheid uit grotere gerandomiseerde studies van goede kwaliteit beschikbaar komen, kan de plaats van dit middel beter worden vastgesteld," besluit het SWAB haar betoog.

Het Europees medicijnagentschap EMA ondersteunt die lezing en raadt het gebruik van ivermectine af. Ook volgens het EMA is er tot dusverre onvoldoende wetenschappelijk bewijs voor de werking van het middel. Wel lijkt het erop dat hoge doseringen de vermenigvuldiging van het virus tegenwerken, maar het is nog niet bekend of een dusdanig hoge hoeveelheid ivermectine veilig is voor mensen om te nemen. Het EMA wacht dus nader onderzoek af alvorens goedkeuring te geven. Ook de Britste factcheckers van Full Fact komen nog niet tot een definitieve conclusie over ivermectine.

De bewering dat artsen die ivermectine voorschrijven een hoge boete kunnen krijgen, klopt. Al geldt dit alleen als het middel ten onrechte wordt voorgeschreven tegen COVID-19. Ivermectine is wel geautoriseerd als medicijn tegen andere medische complicaties. De boete kan inderdaad oplopen tot 150.000 euro, maar een woordvoerder laat aan Medisch Contact weten dat dit onder meer afhangt van het aantal mensen waaraan de arts in kwestie het middel onterecht heeft voorgeschreven. Het lijkt dus onwaarschijnlijk dat éénmaal ivermectine aanbevelen tegen COVID-19 een arts 150.000 euro kan kosten.

Het zou kunnen dat in de toekomst, wanneer er meer en beter onderzoek beschikbaar is, ivermectine wordt goedgekeurd als medicijn tegen COVID-19. Momenteel is dat onderzoek er echter nog niet, en kan dus niet worden gesteld dat de werking bewezen is. Vooralsnog raadt het EMA het gebruik hiervan af. Het klopt dat huisartsen een stevige boete kunnen krijgen als ze het middel voorschrijven tegen het coronavirus.

---

Links:

Facebookpost: http://dpaq.de/Lb4KK (gearchiveerd: https://archive.ph/yVzdo

Preprintplatform ivermectine: http://dpaq.de/uEwOl (gearchiveerd: http://dpaq.de/uMNce)

Miquel Ekkelenkamp over preprintplatforms: http://dpaq.de/qSjNN (gearchiveerd: http://dpaq.de/OdHd5)

Rijksuniversiteit Groningen over ‘peer reviewed’: http://dpaq.de/bRY8P (gearchiveerd: http://dpaq.de/cDYSj)

Profylaxe: http://dpaq.de/1L4Ep (gearchiveerd: http://dpaq.de/BFMhV)

SWAB over ivermectine: https://swab.nl/nl/covid-19#to_28 (gearchiveerd: https://archive.ph/9H85V)

Over de SWAB: https://swab.nl/nl/over-de-swab

PDF studie Tanioka et al.: http://dpaq.de/z8RhM (gearchiveerd: http://dpaq.de/x9Wbv)

Informatie Tanioka et al.: http://dpaq.de/Ik1yK (gearchiveerd: http://dpaq.de/erjym)

Studie Bernigaud et al.: http://dpaq.de/9lIpd (gearchiveerd: http://dpaq.de/hMZ6W)

Apotheek.nl over ivermectine tegen schurft: http://dpaq.de/dE8Bv (gearchiveerd: http://dpaq.de/jcKxn)

EMA raadt ivermectine af: http://dpaq.de/yMYkF

Full Fact over werking ivermectine: http://dpaq.de/TMxGe (gearchiveerd: http://dpaq.de/ua6Dq)

IGJ boete artsen: http://dpaq.de/8krEp (gearchiveerd: http://dpaq.de/GnzZF)

Medisch Contact over boete: http://dpaq.de/GsUFs (gearchiveerd: http://dpaq.de/gtkJK)

---

Contact met het dpa-feitencheckteam: factcheck-netherlands@dpa.com